ISU-ISU SEMASA DALAM PENTADBIRAN TANAH DI MALAYSIA DAN PENYELESAIANNYA
(Current Issues in Land Administration in Malaysia and its Resolutions)
Norazmawati Md.Sani1*
1 Pusat Pengajian Perumahan, Bangunan dan Perancangan, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang, Malaysia
*Pengarang Koresponden: norazmawati@usm.my
Accepted: 1 August 2019 | Published: 1 September 2019
_________________________________________________________________________________________
Abstrak: Pentadbiran tanah yang baik mencerminkan carakerja dan kesepakatan banyak pihak dalam mengendalikan aspek pentadbiran tanah yang bermula dari sekecil-kecil peranan sehingga kepada peranan pihak berkuasa tertinggi dalam sesebuah organisasi pentadbiran. Keselarasan ini tentunya melibatkan banyak isu yang timbul dalam proses pengurusan pentadbiran tanah khususnya di Malaysia. Antaranya ialah isu mengenai pengambilan tanah, isu pembangunan tanah wakaf, isu fraud dan pemalsuan dalam urusniaga tanah, isu mengenai sebidang tanah yang dimiliki oleh ramai pemilik dan pelbagai lagi isu yang timbul dalam pentadbiran tanah di Malaysia. Penulisan ini akan menjurus kepada isu-isu semasa dalam pentadbiran tanah di Malaysia dan cara penyelesaiannya akan diterangkan bersama.
Kata kunci: Isu-isu semasa, Pentadbiran tanah, Pembangunan tanah
Abstract: Good land management reflects the workings and commitments of many parties in handling aspects of land administration ranging from small roles to the highest authority within an administrative organization. This synchronization certainly involves many issues that arise in the process of land administration management especially in Malaysia. These include land acquisition issues, Waqaf land development issues, fraud and forgery issues in land dealings, land ownership issues owned by many owners and various issues arising in the administration of land in Malaysia. This article will focus on current issues in land administration in Malaysia and the solutions to overcome the issues.
Keywords: Current issues, Land administration, Land development
_________________________________________________________________________
1. Pengenalan
Terdapat banyak isu semasa yang ada dalam pentadbiran sesebuah tanah di Malaysia.
Antaranya ialah isu mengenai pengambilan tanah, isu pembangunan tanah wakaf, isu fraud dan pemalsuan dalam urusniaga tanah, isu mengenai sebidang tanah yang dimiliki oleh ramai pemilik, isu hakmilik tanah yang tidak boleh disangkal, isu pembahagian tanah pusaka orang islam, isu tanah adat untuk orang asli, isu pencerobohan tanah kerajaan, isu penipuan dalam urusniaga tanah, isu pertindihan dua sempadan lot tanah, isu tanah terbiar yang tidak dibangunkan, isu tukar syarat tanah, isu pecah bahagian dan pecah sempadan tanah, isu penyatuan tanah, isu tanah rezab melayu, isu undang-undang tanah yang sukar difahami
orang awam, isu pengiktirafan hak ke atas tanah, isu sistem pewarisan tanah felda, isu pendudukan haram atas tanah kerajaan dan tanah persendirian, isu pindahmilik lessen pendudukan sementara, isu pemilikan tanah kosong dan pelbagai lagi isu yang timbul dalam pentadbiran tanah di Malaysia. Penulisan ini akan membincangkan hanya tiga (3) isu-isu semasa dalam pentadbiran tanah di Malaysia iaitu isu fraud dan pemalsuan dalam urusniaga tanah, isu tanah adat untuk orang asli dan isu tanah berkongsi geran.
2. Ulasan Kajian Lepas
Isu Fraud dan Pemalsuan Dalam Urusniaga Tanah
Seksyen 340(2)(a) Kanun Tanah Negara (1965) memperuntukkan bahawa sekiranya hakmilik atau kepentingan diperoleh secara fraud dan penipuan atau secara salah nyata, hal ini membolehkan hakmilik atau kepentingan ini disangkal. Maksudnya ialah mana-mana orang atau badan yang telah mendaftarkan hak milik atau kepentingan ini, yang memperolehnya melalui cara fraud dan penipuan, maka pemilik asal harta ini berhak mengenepikan hak milik atau kepentingan tersebut. Pemilik asal perlu membuktikan bahawa fraud dan penipuan itu telah dilakukan oleh pihak yang namanya telah didaftarkan sebagai pemilik baru. Oleh hal demikian, hak milik bagi pemilik baru ini boleh disangkal oleh pemilik asal harta tanah berkenaan (Salleh, 1993).
Antara kes yang berkaitan dengan fraud dan penipuan ialah Kes Haji Aishah v Yah Binti Taib (1949) 15 MLJ 128. Dalam kes ini, seorang wanita buta huruf telah diberitahu bahawa dokumen hakmilik yang ditandatanganinya itu ialah borang gadaian. Sebenarnya dokumen berkenaan ialah dokumen suratcara pindahmilik tanahnya. Suratcara ini digunakan untuk memindahmilik tanah wanita buta huruf itu kepada Haji Musa. Haji Musa pula kemudiannya telah memindahmilik tanah berkenaan kepada defendan. Defendan menyedari akan penipuan yang telah dilakukan oleh Haji Musa terhadap pemilik asal tanah ini iaitu wanita buta huruf.
Mahkamah dengan ini memutuskan bahawa hakmilik defendan hendaklah diketepikan dan disangkal kerana telah dibuktikan wujudnya fraud dan penipuan terhadap transaksi pindahmilik berkenaan.
Dalam kes lain yang telah diputuskan oleh Mahkamah Persekutuan dalam Kes Tai Lee Finance Co Sdn Bhd v Official Assignee & Ors [1983] 1 MLJ 81, iaitu sebuah syarikat pemaju perumahan telah menjual beberapa lot tanah dalam projeknya kepada beberapa orang pembeli. Keseluruhan tanah itu kemudiannya telah digadaikan oleh pemaju berkenaan kepada sebuah syarikat kewangan yang merupakan pemegang gadaian sebagai sekuriti pinjaman yang diperoleh daripada syarikat kewangan berkenaan. Masa berlalu, namun pemaju perumahan ini gagal untuk membayar balik pinjamannya kepada pemegang gadaian iaitu syarikat kewangan ini. Pemegang gadaian kemudiannya telah mengambil tindakan untuk melelong tanah yang digadai untuk mendapatkan balik wang pinjaman yang telah diberikan kepada pemaju perumahan. Pada masa ini, beberapa orang pembeli lot tanah berkenaan muncul. Isu dalam kes ini ialah sama ada pemegang gadaian ini dianggap terlibat dalam perbuatan fraud terhadap pembeli-pembeli lot tanah ini kerana apabila gadaian didaftarkan, pemegang gadaian mengetahui bahawa lot-lot tanah berkenaan telah pun dijual kepada pembeli-pembeli lot tanah berkenaan. Mahkamah dengan ini menolak hujah ini dan menegaskan bahawa fraud bermaksud kelakuan atau perbuatan yang tidak jujur dan bukan hanya sekadar fraud konstruktif atau fraud ekuiti.
Selaras dengan Seksyen 340(2)(b) Kanun Tanah Negara (1965) memperuntukkan bahawa hakmilik atau kepentingan mana-mana orang atau badan sedemikian janganlah menjadi tidak
boleh disangkal jika pendaftaran berkenaan diperoleh secara pemalsuan. Maksudnya, jika terdapat pemalsuan dokumen dalam proses pindahmilik, maka hakmilik berdaftar yang diperoleh ini boleh disangkal dan dipertikaikan.
Fraud dan penipuan dalam urusniaga tanah boleh berlaku dalam keadaan seseorang menyalahgunakan nama pemilik berdaftar dan menyalahgunakan tandatangan pemilik berdaftar untuk melaksanakan sesebuah pendaftaran hakmilik yang baru. Dalam Kes Ong Lock Choo v Quek Shin & Sons Ltd (1941) MLJ 88, ialah seorang pemilik tanah telah memberikan dokumen hakmiliknya kepada seorang peguam untuk urusan pendaftaran gadaian. Kerani peguam itu kemudiannya telah memalsukan suratcara berkenaan dan menggadaikan tanah itu kepada orang lain. Mahkamah memutuskan bahawa gadaian yang didaftarkan itu sebagai tidak sah. Yang perlu dibuktikan dalam seksyen ini ialah tindakan pemalsuan itu sendiri dan tidak perlu membuktikan bahawa pemilik berdaftar yang baru telah menjadi ahli ataupun privy kepada fraud atau penipuan (Joshua, 2006).
Dalam Kes Quah Hong Lian Neo v Seow Teong Teck (1936) MLJ 203, seseorang telah mendapat pindahmilik sebidang tanah daripada pemiliknya menerusi tipu helah dan pemalsuan. Sebagai seorang pemilik berdaftar, beliau telah menggadaikan tanah itu kepada pihak ketiga. Mahkamah dalam kes ini telah menjadikan Kes Gibbs v Messer (1891) AC 248, sebagai rujukan dan memutuskan bahawa pindahmilik itu tidak sah. Oleh itu, beliau tidak memperoleh hak yang sah menerusi pindahmilik berkenaan dan beliau tidak mempunyai apa- apa hak untuk mewujudkan satu gadaian berasaskan maksim undang-undang ‘nemo dat quod non habet’. Kes ini telah disokong dalam Kes OCBC Bank (M) Bhd v Pendaftar Hakmilik Negeri Johor Darul Takzim (1999) 2 MLJ 511, iaitu mahkamah telah menyatakan bahawa untuk menyangkal hakmilik atas alasan pemalsuan, pemalsuan itu tidak perlu dikaitkan dengan pihak yang hakmiliknya ingin disangkal. Hanya perlu dibuktikan bahawa terdapatnya pemalsuan dalam pemindahan hakmilik berkenaan.
Dalam Kes Adorna Properties Sdn. Bhd. V Boonsom Boonyanit (2001) 2 CJL 133, seseorang telah memalsukan tandatangan Boonsom dan telah memindahmilik sebidang tanah yang asalnya hakmilik Boonsom kepada Adorna. Adorna tidak mengetahui langsung tentang pemalsuan berkenaan. Hujahan menunjukkan bahawa urusan penjualan dan pendaftaran tanah telah dilakukan mengikut prosedur yang telah ditetapkan oleh undang-undang.
Mahkamah Tinggi telah memutuskan bahawa kes ini berpihak kepada Adorna berdasarkan proviso Seksyen 340(3) Kanun Tanah Negara (1965). Namun begitu, Mahkamah Rayuan telah membuat keputusan sebaliknya dengan memutuskan bahawa hak yang didaftarkan atas nama Adorna adalah boleh disangkal berdasarkan peruntukkan Seksyen 340(2) Kanun Tanah Negara (1965) dan proviso Seksyen 340(3) Kanun Tanah Negara (1965) dengan ini adalah tidak terpakai. Walaubagaimanapun, apabila rayuan dibuat ke Mahkamah Persekutuan, mahkamah memutuskan bahawa proviso Seksyen 340(3) Kanun Tanah Negara (1965) adalah terpakai dan memberikan hakmilik yang tidak boleh disangkal kepada Adorna. Dalam kes ini, mahkamah menganggap Adorna sebagai pembeli yang membeli tanah ini secara suci hati (Bonafide) sebagai mana yang diperuntukkan di dalam proviso Seksyen 340(3) Kanun Tanah Negara (1965).
Kaedah Penyelesaian Isu Fraud dan Pemalsuan Dalam Urusniaga Tanah
Sistem Torrens memberikan hakmilik dan kepentingan yang tidak boleh disangkal kepada pemilik berdaftar. Namun demikian, sekiranya pendaftaran hakmilik dan kepentingan itu diperoleh dengan cara fraud atau penipuan, peruntukkan Seksyen 340(2) Kanun Tanah Negara (1965) secara jelas menyatakan bahawa sekiranya terdapat fraud atau penipuan dalam
sebarang urusniaga, maka pendaftaran berkenaan tidak akan memberikan hakmilik dan kepentingan yang tidak boleh disangkal kepada pemilik yang namanya tercatat di dalam daftar hakmilik tanah. Hak dan kepentingan yang didaftarkan itu boleh diketepikan.
Maksudnya, kesan terhadap kewujudan urusniada tanah secara fraud dan penipuan masih boleh disangkal dan dipersoalkan.
Isu Tanah Adat Untuk Orang Asli
Pembangunan di atas tanah adat yang dilakukan oleh pihak kerajaan telah menimbulkan konflik di antara pemaju dengan masyarakat setempat. Akibat daripada pembangunan ini telah menyebabkan orang asli berkenaan kehilangan tempat tinggal dan sumber pendapatan mereka daripada sumber hutan yang merupakan kawasan yang telah dibangunkan oleh pihak kerajaan. Sorotan daripada isu ini, antara masalah yang dikenalpasti ialah undang-undang yang berkaitan sukar untuk difahami, hak milik yang tidak boleh disangkal, permohonan tanah yang tertunggak dan pengiktirafan hak ke atas tanah. Menurut sistem torrens, tanah orang asli yang diwarisi dari satu generasi ke generasi yang lain adalah tidak termasuk di dalam sistem pendaftaran mengikut undang-undang tanah di Malaysia. Hal ini kerana sistem torrens hanya mengiktiraf dan memberi kepentingan terhadap tanah yang didaftarkan di Pejabat Pendaftaran Tanah yang berkaitan (Kanun Tanah Negara, 1965) yang selaras dengan Akta Pengambilan Balik Tanah (1960) dengan peruntukkan bahawa kerajaan negeri mempunyai kuasa untuk mengambil sebarang tanah termasuklah tanah yang didiami oleh orang asli (Noor 'Ashikin et al., 2011).
Kaedah Penyelesaian Isu Tanah Adat Untuk Orang Asli
Bagi menyelesaikan isu ini, perbincangan dan perundingan hendaklah dilakukan oleh pihak kerajaan bersama orang asli, dengan menekankan polisi dan dasar berkaitan pengambilan tanah orang asli dan peruntukkan pampasan yang sewajarnya untuk mereka. Konsep ini turut digunapakai dalam Deklarasi Hak Orang Asli Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) tentang keperluan mengadakan perbincangan dan perundingan yang melibatkan isu hak orang asli yang diambil tanahnya. Selain itu akta sedia ada dicadangkan untuk dibuat pindaan kerana Akta Orang Asli (1954) tidak memberikan perlindungan sepenuhnya terhadap hak pampasan atas kehilangan tanah tradisi mereka. Hal ini kerana menurut Seksyen 11 dan Seksyen 12 Akta Orang Asli (1954) menyatakan bahawa pampasan hanya diberikan berdasarkan kepada nilai yang telah dinikmati yang terdapat di permukaan tanah tersebut.
Oleh hal yang demikian, akta ini dicadangkan untuk dipinda bagi menjamin hak orang asli berkenaan.
Isu Tanah Berkongsi Geran
Untuk membincangkan isu ini dengan merujuk pada kes Goh Giok Bee lawan Goh Kian Seng (Dalam Mahkamah Tinggi Malaya Melaka. Guaman Sivil No 22 NCVC-1309 Tahun 2012).
Kes ini merupakan perbalahan antara dua orang adik-beradik mengenai penggunaan tanah yang mereka berdua miliki secara bersama dengan pegangan ½ bahagian setiap orang yang tidak dipecahbahagi. Si abang mendakwa adiknya telah menggunakan tanah tersebut tanpa kebenaran dan keizinannya. Dengan menggunakan tanah tersebut, si adik menjadi kaya raya.
Si abang tidak mendapat apa-apa hasil dari tanah tersebut. Oleh itu, si abang mengambil tindakan guaman terhadap adiknya untuk mendapatkan sejumlah wang tidak kurang daripada RM783,794.34 yang dikatakan telah terhutang berdasarkan penggunaan tanah yang dimiliki bersama tanpa kebenaran.
Perbalahan dua beradik ini bukan sahaja melibatkan mereka berdua tetapi melibatkan pihak lain kerana masing-masing membawa empat orang saksi. Fakta kes adalah seperti berikut:
Pada 28 Ogos 2003, Goh Giok Bee (abang-plantif) dan Goh Kian Seng (adik-defendan) telah membeli satu hartanah seluas 4.150 ekar di Lot 93, Geran Mukim 11, Mukim Ramuan Kechil, Daerah Alor Gajah, Negeri Melaka. Goh Giok Bee dan Goh Kian Seng masing- masing menjadi pemilik bersama dengan pegangan ½ bahagian yang tidak dipecahkan.
Hartanah tersebut telah digunakan oleh Goh Kian Seng sejak tahun 2006 untuk menjalankan perniagaan atas nama GK Enterprise, yang menjalankan perniagaan antara lain, kontraktor binaan, kejuruteraan elektrik, mekanikal dan awam, membekal bahan binaan dan kerja-kerja tanah. Selain itu, Goh Kian Seng juga menggunakan hartanah itu untuk perkara lain seperti membela rusa sebagai hobi dan membuat kolam untuk merendam kayu bakau. Bagaimanapun terdapat beberapa buah bangunan lama atas hartanah itu yang telah sedia ada semasa hartanah itu dibeli. Tetapi masih terdapat kawasan seluas 1.292 ekar yang masih tidak digunakan dan dipenuhi dengan belukar dan semak samun. Goh Giok Bee dalam keterangannya menyatakan bahawa dia tidak tahu dan tidak membenarkan Goh Kian Seng untuk menggunakan hartanah tersebut sepertimana yang telah digunakan.
Goh Giok Bee menegaskan bahawa beliau tidak pernah memberi apa-apa kebenaran secara lisan mahupun bertulis kepada Goh Kian Seng. Jika surat kebenaran itu wujud, tandatangan dalam surat tersebut bukan tandatangannya, malah tandatangan tersebut telah dipalsukan oleh Goh Kian Seng. Goh Kian Seng secara berterusan menggunakan hartanah tersebut tanpa keizinannya. Menurutnya lagi, disebabkan perniagaan GK Enterprise diteruskan juga, dia tidak mendapat sebarang keuntungan daripada adiknya Goh Kian Seng bagi kegunaan hartanah tersebut. Goh Giok Bee menyatakan bahawa beliau telah kehilangan kegunaan hartanahnya itu dalam erti kata tidak boleh membuat apa-apa perniagaan atas hartanah tersebut. Bagi Goh Giok Bee, itu tidak adil dan Goh Kian Seng pula telah memperkayakan dirinya. Ini adalah suatu pengkayaan yang tidak adil (unjust enrichment). Goh Giok Bee menegaskan bahawa beliau telah mengalami kerugian dan menuntut gantirugi kerana;
(i) adiknya, Goh Kian Seng telah menjalankan perniagaan tersebut di atas hartanahnya yang mana beliau tidak mendapat sebarang keuntungan:
(ii) adiknya, Goh Kian Seng hendaklah membayar sewa kepada beliau;
(iii) adiknya, Goh Kian Seng hendaklah membayar gantirugi untuk kegunaan hartanahnya; dan (iv)adiknya, Goh Kian Seng hendaklah membayar gantirugi teladan (exemplary).
Manakala adiknya pula, Goh Kian Seng menyatakan sebaliknya. Goh Kian Seng menyatakan bahawa beliau mempunyai hak untuk menjalankan aktiviti perniagaan yang didaftarkan atas nama GK Enterprise di atas hartanah tersebut memandangkan beliau merupakan pemilik berdaftar setengah (1/2) bahagian yang tidak dipecahbahagikan. Goh Kian Seng menegaskan bahawa surat perakuan bertarikh 20 Disember 2003 merupakan surat persetujuan/ perjanjian antara beliau dengan abangnya Goh Giok Bee untuk membenarkan beliau menjalankan perniagaan/ kediaman atas hartanah tersebut, dengan syarat beliau membayar cukai tanah yang dikenakan setiap tahun. Goh Kian Seng telah membayar cukai tanah tersebut. Abang beliau Goh Giok Bee sebenarnya bekerja dan bermastautin di Brunei. Beliau mempunyai kepentingan dalam Syarikat Tai Wen Agriculture Co. yang ditubuhkan di Brunei. Goh Kian Seng menafikan bahawa abangnya Goh Giok Bee telah mengalami kerugian. Goh Kian Seng juga menafikan hak abangnya Goh Giok Bee untuk mendapatkan sewa mahupun apa-apa gantirugi ke atas kegunaan hartanah tersebut. Seterusnya Goh Kian Seng mengatakan bahawa (i) abangnya, Goh Giok Bee tiada locus standi dan tidak berhak untuk menuntut sebarang keuntungan dalam bentuk apa jua daripada peniagaannya dari segi undang-undang: (ii) abangnya, Goh Giok Bee tidak berhak untuk menuntut sewa ke atas seluruh hartanah tersebut kerana beliau juga mempunyai hak milik setengah bahagian yang tidak dipecahbahagikan disamping adanya persetujuan bertulis bertarikh 20 Disember 2003; (iii) abangnya, Goh Giok
Bee tidak berhak untuk menuntut gantirugi ke atas kegunaan hartanah tersebut kerana beliau juga mempunyai hak milik setengah bahagian yang tidak dipecahbahagikan; dan (iv) abangnya, Goh Giok Bee juga tidak berhak untuk menuntut gantirugi teladan (exemplary damage).
Mahkamah Tinggi Melaka melalui Pesuruhjaya Kehakiman YA Datuk Abdul Karim bin Abdul Jalil pada 6 Julai 2014 telah menolak tuntutan tersebut. Ini bermakna Goh Giok Bee gagal untuk mendapat perintah mahkamah supaya adik lelakinya Goh Kian Seng membayar sejumlah wang tidak kurang daripada RM783,798.34 tidak temasuk faedah dan lain-lain gantirugi, yang dikatakan terhutang berdasarkan penggunaan hartanah yang dimiliki bersama tanpa kebenaran dan keizinan. Mahkamah Tinggi Melaka memutuskan bahawa Goh Giok Bee sebagai pemilik bersama dengan adik lelakinya Goh Kian Seng tidak mempunyai hak untuk menuntut sebarang sewa dan gantirugi atas hartanah yang dimilik secara bersama atas bahagian yang tidak dipecahbahagikan. Ini kerana seksyen 343(1)(b) KTN 1965 membenarkan setiap tuan tanah kepunyaan bersama untuk memiliki dan menikmati keseluruhan tanah itu selagi tanah itu belum dipecahbahagikan.
Kaedah Penyelesaian Isu Tanah Berkongsi Geran
Kaedah penyelesaian untuk isu ini ialah pihak kerajaan boleh memperkenalkan konsep syuf’ah dalam Kanun Tanah Negara sebagai salah satu kaedah penyelesaian untuk jangka masa panjang. Selain itu, kaedah pecah sempadan atau pecah bahagian boleh digunapakai untuk menyelesaikan isu tanah berkongsi geran ini dan tentunya kaedah ini melibatkan kos dan persetujuan semua tuan tanah yang terlibat. Surat perjanjian persefahaman di antara tuan tanah dengan pihak-pihak yang berkepentingan atas tanah ini boleh dibuat yang antara lain intipati perjanjian tersebut haruslah mengandungi;
1. Menentukan pihak yang akan menyimpan geran.
2. Menentukan kuantum cukai yang perlu dijelaskan bagi setiap tuan punya tanah bersama dan melantik salah seorang daripada mereka untuk memudah cara kutipan dan menjelaskan cukai tersebut kepada Pejabat Tanah / Pejabat Pengarah Tanah dan Galian.
3. Menentukan plot atau petak masing-masing mengikut keluasan dalam hak milik. Katakan sekeping tanah luasnya 4 hektar, dimiliki oleh tiga orang dengan syer 1/2 (2 hektar) oleh A,
¼ (satu hektar) oleh B dan ¼ (satu hektar) bahagian oleh C. Ditentukan plot dan petak, batas dan sempadan dan dipersetujui oleh mereka bertiga seperti dalam pelan berkenaan.
3. Perbincangan dan Kesimpulan
Semua pihak haruslah berganding bahu dalam menangani isu yang timbul dalam proses pengurusan pentadbiran tanah khususnya di Malaysia. Hal ini kerana pada setiap peringkat melibatkan banyak pihak seperti pengguna, pemilik tanah, orang awam, pentadbir tanah, pegawai-pegawai di Jabatan Hartanah, pegawai-pegawai Kementerian, pemaju perumahan, syarikat swasta, Pihak Berkuasa Negeri, Pihak kerajaan persekutuan dan ramai lagi pihak- pihak berkepentingan dalam harta tanah. Justeru itu, isu dan masalah dalam pentadbiran tanah akan tetap ada dan perlu dihadapi untuk menyelesaikannya. Segala isu yang timbul akan mematangkan lagi sesebuah organisasi dalam melaksanakan dasar dan polisi yang telah dirangka oleh pihak pengurusan tertinggi. Hal ini bagi menjamin kecekapan dalam pengurusan tanah dan bagi memastikan pengurusan tanah diurus mengikut undang-undang dan peraturan yang telah ditetapkan.
Rujukan
Akta Orang Asli (1954). (Akta 134) Undang-Undang Malaysia.
Akta Pengambilan Balik Tanah (1960). (Akta 486) Kaedah-kaedah dan Perintah-perintah &
Ordinan Pengambilan Tanah (Pampasan) (Peruntukan Khas) 1948 (P.T.M. Ord.
21/1948). Hingga 5th Mei 2016. International Law Book Services.
Che Zuina Ismail, Nor Hidayah Harun dan Hapiza Omar (2006). Isu Perundangan Wakaf:
Kajian Penambahbaikan dalam Pengurusan.
Joshua Kevin Sathiaseelan (2006). Prinsip-prinsip Penting Perundangan Tanah Di Malaysia.
Lexis Nexis Malaysia Sdn. Bhd.
Kanun Tanah Negara 1965 (Akta 56/1965) & Peraturan-Peraturan. International Law Book Services. Pindaan 1st November 2017.
Land Acquisition Act (1960) (Act 486) Rules and Order. As at 1st November 2016.
International Law Book Services.
Noor 'Ashikin H., Noraida H., dan Nazli I.@N. (2011). Pengambilan Tanah Bagi Pembangunan Ekonomi: Isu dan Penyelesaian. Jurnal Undang-Undang dan Masyarakat, 15. pp. 135-148. ISSN 1394-7729.
Perlembagaan Persekutuan (2017). International Law Book Services. Hingga 1 March 2017.
Salleh Buang (1993). Undang-undang Tanah di Malaysia. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.
SENARAI KES
1. Kes Ng Kim Moi (P) & Ors. V. Pentadbir Tanah Daerah Seremban Negeri Sembilan Darul Khusus (Negeri Sembilan Township Sdn. Bhd & Anor, Proposed Intervenors) [2004] 3 MLJ 30.
2. Kes Haji Aishah v Yah Binti Taib (1949) 15 MLJ 128.
3. Kes Tai Lee Finance Co Sdn Bhd v Official Assignee & Ors [1983] 1 MLJ 81.
4. Kes Ong Lock Choo v Quek Shin & Sons Ltd (1941) MLJ 88.
5. Kes Quah Hong Lian Neo v Seow Teong Teck (1936) MLJ 203.
6. Kes Gibbs v Messer (1891) AC 248.
7. Kes OCBC Bank (M) Bhd v Pendaftar Hakmilik Negeri Johor Darul Takzim (1999) 2 MLJ 511.
8. Kes Adorna Properties Sdn. Bhd. V Boonsom Boonyanit (2001) 2 CJL 133.
9. Kes Goh Giok Bee lawan Goh Kian Seng (Dalam Mahkamah Tinggi Malaya Melaka.
Guaman Sivil No 22 NCVC-1309 Tahun 2012.
