IIiFAKULTI iIiTEKNOLOGI iIiKREATIF iIiDAN iIiWARISAN Ii iIi iIi iIi iIiUNIVERSITI iIiMALAYSIA iIiKELANTAN 2022

Tekspenuh

(1)iIiLAMA iIi iIiPARIT iIiISTANA iIiKUALA iIiPILAH, iIiNEGERI iIiSEMBILAN. MOHAMAD iIiAZUAN iIiELAHEE iIiBIN iIiAZEMI. IJAZAH iIiSARJANA iIiMUDA iIiPENGAJIAN iIiWARISAN iIiiIiiIiiIiiIiD ENGAN iiKEPUJIAN 2022. FYP FTKW. PENGARUH iIiMOTIF iIiUKIRAN iIi iIiDAN iIiSENI iIiBINA iIiDI iIiMASJID.

(2) FYP FTKW iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi i Ii iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi PENGARUH iIiMOTIF iIiUKIRAN iIi iIiDAN iIiSENI iIiBINA iIiDI iIiMASJID iIiLAMA iIi iIiPARIT iIiISTANA iIiKUALA iIiPILAH,NEGERI iIiSEMBILAN. IiDISEDIAKAN iIiOLEH: Ii iIi iIi iIi iIi iIi iiMOHAMAD iIiAZUAN iIiELAHEE iIiBIN iIiAZEMI. Laporan iIiProjek iIiAkhir iIiIni iIiDikemukakan iIiSebagai iIiSyarat iIiDalam iIiMemenuhi iIiPenganugerahan iIiIjazah iIiSarjana iIiMuda iIiPengajian iIiWarisan iIiDengan iIiKepujian.. IIiFAKULTI iIiTEKNOLOGI iIiKREATIF iIiDAN iIiWARISAN Ii iIi iIi iIi iIiUNIVERSITI iIiMALAYSIA iIiKELANTAN 2022.

(3) Saya iIidengan iIiini iIimemperakukan iIibahawa iIikerja iIiyang iIiterkandung iIidalam iIitesis iIiini iIiadalah iIihasil iIipenyelidikan iIiyang iIiasli iIidan iIitidak iIipernah iIidikemukakan iIioleh iIiijazah iIitinggi iIikepada iIimana-mana iIiUniversiti iIiatau iIiinstitusi. TERBUKA. Saya iIibesetuju iIibahawa iIitesis iIiboleh iIididapati sebagai iIinaskah iIikeras iIiatau iIiakses iIiterbuka dalam iIitalian iIi(teks iIipenuh). SEKATAN. Saya iIibersetuju iIibahawa iIitesis iIiboleh iIididapati sebagai iIinaskah iIikeras iIiatau iIidalam iIitalian i (teks iIipenuh) iIibagi iIitempoh iIiyang iIidiluluskan ioleh iIiJawatankuasa iIiPengajian iIiSiswazah. Dari iIitarikh iIi. hingga iIi iIi. SULIT. (Mengandungi iIimaklumat iIisulit iIidi iIibawah iIiAkta iIiRahsia iIiRasmi iIi1972)*. TERHAD. (Mengandungi. maklumat terhad yang ditetapkan iIioleh iIiorganisasi iIidi iIimana iIipenyelidikan iIidijalankan)*. Saya iIimengakui iIibahawa iIiUniversiti iIiMalaysia iIiKelantan iIimempunyai iIihak iIiberikut: 1. Tesis iIiadalah iIihak iIimilik iIiUniversiti iIiMalaysia iIiKelantan. 2. Perpustakaan iIiUniversiti iIiMalaysia iIiKelantan iIimempunyai iIihak iIiuntuk iIimembuat iIisalinan iIitujuan iIipengajian iIisahaja. 3. Perpustakaan iIidibenarkan iIimembuat iIisalinan iIitesis iIiini iIisebagai iIibahan iIipertukaran iIiantara iIiinstitusi iIipengajian.. Tandatangan iIiUtama. i i iTandatangan iIiPenyelia. AZUAN ELAHEE ii MOHAMAD iIiAZUAN iIiELAHEE iIiBIN iIiAZEMI i i i i i iENCIK iIiSAHRUDIN iIiBIN iIiMOHAMED iIi iIi iIi iIi iIi. SOM. Tarikh:. 17/2/2022. Tarikh:. Nota* iIiSekiranya iIiTesis iIiini iIiadalah iIiSULIT iIiatau iIiTERHAD, iIisila iIikepilkan iIibersama iIisurat iIidaripada iIiorganisasi iIidengan iIimenyatakan iIitempoh iIidan iIisebabsebab iIikerahsiaan iIidan iIisekatan.. FYP FTKW. PERAKUAN iIiSTATUS iIiTESIS.

(4) Projek iIiBertajuk iIi“Pengaruh iIiMotif iIiUkiran iIi iIiDan iIiSeni iIiBina iIiDi iIiMasjid iLama iIiParit iIiIstana iIiKuala iIiPilah,Negeri iIiSembilan. iIi(MOHAMAD iIiAZUAN ELAHEE iIiBIN iIiAZEMI) iIidan iIitelah iIidiserahkann iIikepada iIiFakulti iIiTeknologi Kreatif iIiDan iIiWarisan iIi(FTKW) iIisebagai iIimemenuhi iIisyarat iIiuntuk iIiIjazah Sarjana iIiMuda iIiPengajian iIiWarisan iIiDengan iIiKepujian iIi(Konservasi iIiWarisan).. iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIi iIiIi Diterima iIiuntuk iIidiperiksa iIioleh:. (ENCIK iIiSAHRUDIN iIiBIN iIiMOHAMED iIiSOM). FYP FTKW. PENGAKUAN.

(5) Assalamualaikum idan isalam isejahtera, Syukur iAlhamdulilah idan isetinggi i– itinggi irasa isyukur ike ihadrat illah iS.W.T ikerana idengan iizin ikurnia-Nya idapat imelengkapkan iprojek ipenyelidikan i iini.Meskipun iterdapat ikekangan iyang iperlu iditempuh idalam iusaha imelengkapkan iprojek ipenyelidikan iini iseperti ipenularan iCovid i19 iini imasih imelanda iMalaysia idan iseluruh idunia. i Dengan ikesempatan iini, ipenyelidik iamat iberbesar ihati iuntuk imengucapkan isekalung ijutaan iribuan iterima ikasih ikepada ipenyelia iprojek ipenyelidikan isaya iiaitu iEncik iSahrudin iBin iiMohamaed iSom iatas inasihat, ibimbingan idan isokongan isepanjang ikajian iini idilaksanakan. iAtas idorongan ibeliau isering imengambil iberat iakan itugasan ipara ipelajar idi ibawah iseliaannya idan iselalu imemberikan ipandangan iserta ipembetulan iterhadap ikajian iyang ipenyelidik ilaksanakan. Selain iitu, iucapan iterima ikasih ikepada iibu idan ikeluarga isaya iyang isering imenjadi ipembakar isemangat idalam imeneruskan iperjuangan idalam iapa ijua iperkara iyang idilakukan itermasuklah imemberi isemangat idalam imenyempurnakan itugasan iprojek ipenyelidikan idan imemberikan imaklumat imengenai iprojek ipenyelidikan imemberi itunjuk iajar, imenghulurkan ibantuan idan imemberikan ikerjasama iyang ibaik idalam imenjayakan isebuah ilaporan ilengkap idengan imaklumat.Segala ibentuk ibantuan iyang itelah idiberikan isecara ilangsung iatau itidak ilangsung iamatlah idihargai ikerana itanpa ibantuan idan isokongan idari irakan iseperjuangan idan ipihak iyang iterlibat imana imungkin itugasan iprojek ipenyelidikan iini idapat idilengkapkan idengan isempurna idan idilaksanakan idengan ibaik. iSemoga idengan isegala ibantuan idan ikerjasama iyang idiberikan imampu imembuka ilembaran ibaru iterhadap idunia isejarah idan iwarisan idi inegara iMalaysia. i. FYP FTKW. PERHARGAAN.

(6) Projek ipenyelidikan iini imerupakan isatu ikajian i“Pengaruh imotif iukiran idan iseni ibina idi iMasjid iLama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iMasjid ilama iParit iIstana imerupakan iantara imasjid ilama iyang iterdapat idi iNegeri iSembilan. iMasjid ilama iParit iIstana iini itelah iberusia i i218 itahun iyang itelah idibina ipada itahun i1796. iMasjid iini idibina ioleh imasyarakat idisini iyang iterbahagia ikepada iempat isuku iutama iiaitu, isuku iBiduanda iyang imerupakan isuku ikaum iutama, isuku ikaum iSeri iLemak, isuku ikaum iTiga iNenek, idan ijuga isuku ikaum iAcheh. iIstimewanya imasjid iini imasih ikekal ibentuk i iasal idan idipercayai itiada iperubahan iatau ipenembahan ipada ireka ibentuk imasjid. iPengkaji itelah imemilih iuntuk imenjalankan ikajian iberkenaan imasjid ilama idi iNegeri iSembilan ikerana imasih ikurang imendapat. iprihatian. idan. isambutan. idaripada. ipihak. iyang. ibertanggungjawab.Seni ibina idan iukiran imerupakan isalah isatu ielemen idalam ipemuliharaan isesuatu itapak iwarisan. iAntara ipermasalah ikajian idalam ikajian ipengkaji iialah itiada ikajian iterhadap iciri-ciri iseni ibina idan ipengaruh imotif iukiran iterhadap imasjid iini. iObjektif ikajian iini iialah imengkaji iciri-ciri iseni ibina imasjid iLama iParit iIstana, imengenalpasti imotif iukiran ipada ielemen iseni ibina imasjid iMasjid iLama iParit iIstana, idan iterakhir iialah imengenalpasti ipengaruh imotif iukiran ipada ielemen iseni ibina imasjid iParit iLama iParit iIstana. iMetodologi ikajian iyang idigunakan idalam ipenyelidikan iini iialah itertumpu ikepada imetadologi ikualitatif. iPengkaji imelakukan ikajian idengan isecara iatas italian, itemubual idari isumber iperpustakaan. iKajian ipenyelidikan iini iakan imengenal ipasti inilai isejarah idan ikepentingan imasjid ilama iyang iterdapat idi iNegeri iSembilan. iKajian iini ii. FYP FTKW. ABSTRAK.

(7) imasjid ilama iyang iterdapat iidi ikawasan imereka imerupakan iaset iwarisan iyang iperlu idipelihara. Kata ikunci: iciri-ciri iseni ibina, imasjid ilama iparit iistana, imotif iukiran, ipengaruh imotif. ABSTRAC This iresearch iproject iis ia istudy i"The iinfluence iof icarving iand iarchitectural imotifs iin ithe iOld iMosque iof iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iThe iOld iMosque iof iParit iIstana iis ione iof ithe iold imosques ifound iin iNegeri iSembilan. iThe iold iMosque iof iParit iIstana iis i218 iyears iold. iWas ibuilt iin i1796. iThis imosque iwas ibuilt iby ithe ipeople ihere iwho iare ihappy ito ifour imain itribes, inamely, ithe iBiduanda itribe iwhich iis ithe imain itribe, ithe iSeri iLemak itribe, ithe iTiga iNenek itribe, iand ialso ithe iAcheh itribe. iOriginal iand ibelieved ito ibe ino ichange ior iadoration ion ithe idesign iof ithe imosque. iThe iresearcher ihas iichosen ito iconduct ia istudy ion ithe iold imosque iin iNegeri iSembilan ibecause iit istill ilacks iattention iand iresponse ifrom ithose iresponsible. iArchitecture iand isculpture iis ione iof ithe ielements iin ithe iconservation iof ia iheritage isite. iAmong ithe iresearch iproblems iin ithe iresearcher's istudy iis ithat ithere iis ino istudy ion ithe iarchitectural ifeatures iand ithe iinfluence iof isculptural imotifs ion ithis imosque. iThe iobjective iof ithis istudy iis ito istudy ithe iarchitectural icharacteristics iof ithe iold iParit iIstana imosque, iidentify ithe icarving imotifs ion ithe iarchitectural ielements iof ithe iold iParit iIstana iMosque, iand ifinally. iii. FYP FTKW. ijuga iakan imemberikan ikesedaran ikepada imasyarakat isetempat ibahawa.

(8) ithe iParit iLama iParit iIstana imosque. iThe iresearch imethodology iused iin ithis iresearch iis ifocused ion iqualitative imethodology. iResearchers iconducted ithe istudy iwith ionline, iinterviews ifrom ilibrary isources. iThis iresearch istudy iwill iidentify iithe ihistorical ivalue iand iimportance iof ithe iold imosques ifound iin iNegeri iSembilan. iThis istudy iwill ialso igive iawareness ito ithe ilocal icommunity ithat ithe iold imosques iin itheir iarea iare iheritage iassets ithat ineed ito ibe ipreserved. Keywords: iarchitectural ifeatures, iold imosque ipalace iditch, icarving imotifs, iinfluence iof icarving imotifs i. v. FYP FTKW. ito iidentify iithe iinfluence iof icarving imotifs ion ithe iarchitectural ielements iof.

(9) PERHARGAAN i.................................................................................. ii i i i i i i i iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiii iiiiiiii. ABSTRAK i..........................................................................................ii-iii. ABSTRACT.........................................................................................iii. BAB i1 i: iPENDAHULUAN. 1.1 iPengenalan. ..................................................................................1-2. 1.2 iLatar iBelakang iKajian ................................................................3-4. 1.3 iPernyataan iMasalah....................................................................5. 1.4 iObjektif iKajian ..............................................................................6. 1.5 iPersoalan iKajian...........................................................................6. 1.6 iLokasi iKajian.................................................................................7. 1.7 iLatar iBelakang iMasjid iKajian........................................................8-9. 1.8 iSkop iKajian ...................................................................................9. 1.9 iKepentingan iKajian i. i i i i1.9.1 iMasyarakat i.......................................................................10-11. i i i i1.9.2 iNegara...............................................................................11. FYP FTKW. ISI iKANDUNGAN.

(10) i i i i 1.9.4 iPengkaji............................................................................12. 2. iRumusan iBab..................................................................................13. BAB i2 i: iSOROTAN iKAJIAN i. 2.1 iPengenalan. .................................................................................14. 2.2 iDefinisi iMasjid ..............................................................................15-16. 2.3 iPengenalan iMasjid iWarisan .........................................................17-18. 2.4 iKriteria iNilai iKepentingan iSeni iBina.............................................18-19. 2.5 iKepentingan iSeni iBina..................................................................19-20. 2.6 iSeni iBina iMasjid iTradisional idi iMalaysia.......................................21-22. 2.7 iMasjid itradisional iyang iterdapat idi iMalaysia.................................23-24. 2.8 iCiri-Ciri iSeni iBina iMasjid idi iMalaysia. i i i ii2.8.1 iBumbung idan iKubah .............................................................25. i i i i 2.8.2 iDewan iSembahyang.............................................................26. i i i i 2.8.3 iMimbar...................................................................................27. i i i i 2.8.4 iMihrab.................................................................................28-29. i i i i 2.8.5 iMenara..............................................................................28-29. FYP FTKW. i i i i 1.9.3 iInstitusi................................................................................11-12.

(11) 2.9 iPengaruh iReka iBentuk iMasjid iTradisional idi iMalaysia...............30-31. 2.10 iSusun iAtur iMasjid iTradisional....................................................31-32. 2.11 iRagam iHias iMasjid.....................................................................33-36. 2.12 iRumusan iBab................................................................................36. BAB i3 i: iMETODOLOGI iKAJIAN. 3.1 iPengenalan. .................................................................................37-38. 3.2 iReka ibentuk iKajian ....................................................................39-43. i i i i 3.2.1 iKajian iLapangan...................................................................44. i i i i 3.2.2 iTemubual................................................................................45. i i i i 3.2.3 iCatatan...............................................................................45-46. i i i i 3.2.5 iRakaman iFoto....................................................................46-47. i i i i 3.2.5 iSumber iPerpustakaan ..........................................................47. 3.3 iInstrumen iKajian.........................................................................48-49. 3.4 iProsedur iPungutan iData ..............................................................49. 3.5Kaedah iAnalisis iData.....................................................................49. 3.6 iJangkaan iDapatan iKajian............................................................49-52. FYP FTKW. i i i i 2.8.6 iSeni iHias ipada imasjid .....................................................29-30.

(12) BAB i4 i: iDAPATAN iKAJIAN. 4.1 iPengenalan...............................................................................54-55. 4.2 iAnalisis iDemografi i....................................................................55-60. 4.3 iAnalisis iDemografi iResponden..................................................61-62. 4.4 iCiri i-ciri iSeni iBina iMasjid iLama iParit iIstana..............................62-65 i. i i i i a) iSusun iatur iruang.................................................................65-66. i i i i b) iKerangka iBinaan....................................................................67. i i i i c) iReka iBentuk iBumbung......................................................68-71. i i i i d) iRuang iSolat.......................................................................72-75. i i i i e) iDinding...............................................................................76-77. i i i i if) iTangga i...............................................................................78. i i i i g) iRagam iHiasan..................................................................79-80. 4.5 iMotif iUkiran ipada ielemen iSeni iBina iMajid................................81-89. 4.6 iRajah imotif iukiran ipada itiang iSeri iUtama.................................90-92. 4.7 iPenerangan imotif iukirn ipada itiang iSeri iUtama.........................93-92. 4.8 i iAnalisis iMakna imotif iukiran......................................................99-101. FYP FTKW. 3.7 iRumusan iBab..................................................................................53.

(13) 4.10 iRumusan iBab...............................................................................106. BAB i5 i: iPERBINCANGAN, iRUMUSAN iDAN iCADANGAN. 5.1 iPengenalan......................................................................................107. 5.2 iPerbincangan i. ii. 5.2.1 iStruktur iBinaan.................................................................107-108. i i i i5.2.2 iKeistimewaan......................................................................108. i i i i5.2.3 iHubungan imanusia idengan ialam........................................108. i i i i5.2.4 i iDaya iKreatif idalam iukiran ikayu.....................................108-109. i i i i 5.2.5 iPrinsip iestetika idalam iukiran ikayu imelayu.....................109-110. i i i i5.2.6 iFalsafah idan ipemikiran ipengukir.........................................110. 5.3 iCadangan i. i i i i 5.3.1 iMenaiktaraf imasjid................................................................111. i i i i 5.3.2 iAktiviti idokumentari...............................................................112. i i i i 5.3.3 iMemartabatkan iukiran.....................................................112-113. i i i i 5.3.4 iPeranan iKerajaan...........................................................113-114. 5.4 iRumusan ibab i...................................................................................114. FYP FTKW. 4.9 iPenerangan imakna iukiran i ipada itiang iSeri iUtama...................101-105.

(14) 7.0 iLAMPIRAN...............................................................................119-120. FYP FTKW. 6.0 iRUJUKAN..................................................................................115-118 i.

(15) PENDAHULUAN. 1.1Pengenalan. Masjid. iadalah. isebuah. iinstitusi. iyang. iamat. ipenting. idalam. ipembangunan iislam idan iumatnya. iPerkara ipertama iyang idilakukan ioleh iRasulullah iS.A.W. iselepas iberhijrah idari iMakkah i i ike iMadinah iialah imembina isebuah imasjid iyang idiberi inama iMasjid iQuba'. iMasjid itelah imenjadi itempat iibadah ikepada iseluruh iumat iIslam idan imerupakan ipusat ipenyebaran idakwah idan iilmu-ilmu iIslam. iSolat iberjemaah, ipengajian iagama idan ijuga iperhimpunan ikeagamaan ijuga iturut idiadakan idi imasjid.. Menurut iShaikh iAli iMohamad iMokhtar i(2003:3), iperkataan imasjid ibermaksud itempat isujud iiaitu itempat imelaksanankan iibadah iserta imenyatakan ipengabdian iyang itulus iikhlas ikepada iAllah is.w.t isebagai iTuhan iyang isatu-satunya iyang ilayak idisembah. iMenurut iMuhd. iFadli iIsmail i(2003: i1), imasjid idisebut isebanyak i28 ikali idi idalam ial-Quran idengan imengulangi iperkataan imasjidun isebanyak i20 ikali, imasaajida isebanyak i6 ikali idan imasjidan i2 ikali. iMasjid idari isegi ibahasa ibermaksud itempat isujud iiaitu idiambil idari iperkataan iperbuatan idalam iBahasa iArab isajada-yasjudu iyang ibererti isujud. iSujud iadalah ikemuncak ikepatuhan idan ipenghinaan idiri. iApabila iseseorang iitu ipatuh idan itaat ikepada iAllah idia ipasti iakan isujud. i. 1. FYP FTKW. BAB i1.

(16) iini, ipelbagai iindustri iperkilangan, ipusat ibeli-. belah, idan iperumahan itelah idibina idan imenggunakan ikawasan itanah iyang iluas. iIsu iperobohan ibangunan ibersejarah iadalah iantara iisu iyang ihangat idibincangkan i.Akan itetapi, iterdapat ijuganegara iyang imerobohkan ibangunan-bangunan. ibersejarah. iini.. iMalahan,. iterdapat. ipelbagai. ikepentingan iuntuk imemelihara ibangunan– ibangunan ibersejarah iidi inegara ikita.. Bangunan iwarisan iadalah imerupakan iaset ikepada inegara imalahan idapat imenjana ipendapat inegara. iBangunan idan imonumen ibersejarah idapat imemberi icontoh idan ipengajaran ikepada imasyarakat, ikhususnya ikepada iremaja iyang imempunyai isemangat ipatriotisme iyang ilemah. iWalaupun, isebahagian ibangunan ilama ihanya imenunjukkan iperistiwa ihitam, iakan itetapi ijika ikita imenghargai isejarah idi isebalik ibangunan iitu. i. idan imengambil ipengajaran idaripada iperistiwa hitam iyang itelah iberlaku, ikita iakan ilebih imaju ikehadapan itanpa imengulangi ikesilapan iyang itelah iberlaku ioleh imasyarakat iterdahulu. iSebagai icontoh, iKota iA'Famosa idi iMelaka iiaitu ikubu ikuat itentera iPortugis iyang idibina isetelah imenawan iMelaka idapat idijadikan ipengajaran. iPenawanan iini iberlaku. ikerana. imasalah iperpaduan, ikelemahan ipemimpin idan ikelemahan itentera iMelaka isendiri. iNegara ikita ijuga iboleh imenjadi inegara iyang isetaraf idengan inegara imaju ilain ijika ikita itidak imengambil imudah iperkara iini idan imengambil ipengajaran iterhadap isejarah inegara ikita.Oleh iitu, ibangunan ibersejarah idi inegara ikita itidak iperlu idirobohkan. 2. FYP FTKW. iPada iera iglobalisasi.

(17) Malaysia iiIiseperti iiIinegara-negara iiIimembangun iiIiyang iiIilain iiIikaya iiIidengan. iiIikesan. iiIitinggalan. iiIisejarahnya.. iiKeunikan. iiIiseni. iiIibina. iiIibangunan iiIibersejarah iiIiseperti iiIiBangunan iiIiSultan iiIiAbdul iiIiSamad iiIidan iiIiMasjid iiIiJamek iiIidi iiIiKuala iiIiLumpur, iiIiBangunan iiIiStadthuys iiIidan iiIiMasjid iiIiTengkera iiIidi iiIiMelaka iiIiserta iiIipelbagai iiIilagi iiIibangunanbangunan iiIibersejarah iiIilain iiIidi iiIiseluruh iiIinegara iiIimenampakkan iiIibahawa iiIinegara iiIikita iiIiMalaysia iiIiamat iiIikaya iiIidengan iiIipeninggalan iiIibangunan iiIibersejarah iiIiyang iiIitidak iiIiternilai iiIiharganya iiIi(Ahmad, iiIiA.G iiIi1997; iiIiKamal, iiIiK.S iiIi2007). iDi iiIicelah-celah iiIikepesatan iiIipembangunan iiIidengan iiIilimpahan iiIistruktur-struktur iiIimoden, iiIibangunan-bangunan iiIilama iiIiseperti iiIibangunan iiIipentadbiran iiIikerajaan, iiIiinstitusi iiIikewangan, iiIisekolah, iiIimasjid, iiIitokong, iiIigereja iiIidan iiIisebagainya iiIiini iiIimasih iiIiberdiri iiIiwalaupun iiIisesetengahnya iiIikelihatan iiIiuzur. iiIiMasjid-masjid iiIilama iiIisama iiIiseperti iiIibangunan iiIilama iiIibersejarah iiIiyang iiIilain iiIijuga iiIitelah iiIimemberi iiIisumbangan iiIibesar iiIidalam iiIipenceritaan iiIisejarah iiIinegara. iiKesan iiIitinggalan iiIiseni iiIibina iiIiini iiIijuga iiIitidak iiIiketinggalan iiIimengalami iiIimasalah iiIikerosakan iiIisehingga iiIiada iiIiyang iiIimenyebabkan iiIiia iiIihampir iiIipupus iiIiakibat iiIimasalah iiIipengabaian. Negara iiIiMalaysia iiIiamat iiIikaya iiIidengan iiIipeninggalan iiIibangunan iiIiwarisan iiIiyang iiIitidak iiIiternilai iiIiharganya. iiiKesedaran iiIimengenai iiIikepentingan iiIipemuliharaan iiIidi iiIiMalaysia iiIiadalah iiIimerupakan iiIisatu iiIitanggungjawab iiIiyang iiIiharus iiIidipikul iiIioleh iiIisetiap iiIiindividu iiIidalam iiIimasyarakat. iiIni iiIiadalah iiIikerana iiIibangunan iiIiwarisan iiIimemiliki iiIielemen iiIiestetik iiIidan iiIireka iiIibentuk iiIiseni iiIibina iiIiyang iiIimenarik.. 3. FYP FTKW. 1.2 iiLatar iiBelakang iiKajian.

(18) iiIiagar iiIigenerasi iiIiyang iiIiakan iiIidatang iiIiberpeluang iiIiuntuk iiIimelihat iiIidan iiIimenikmatinya.iDalam iiIiusaha iiIiuntuk iiIimemulihara iiIibangunan iiIiwarisan, iiIiAhmad iiIi(2006) iiIimenegaskan iiIibahawa iiIisegala iiIiusaha iiIipemuliharaan iiIibangunan iiIiwarisan iiIiperlu iiIidilaksanakan iiIidengan iiIimengambil iiIikira iiIibeberapa iiIifaktor iiIiseperti iiIinilai iiIisejarah, iiIiwarisan, iiIiseni iiIibina, iiIiusia, iiIifungsi, iiIibahan iiIibinaan iiIidan iiIipenyelenggaraan iiIiserta iiIisokongan iiIidaripada iiIipelbagai iiIipihak iiIiyang iiIiberkaitan. iiIi Masjid iiIiAl-Aqsa iiImerupakan iiIisalah iiIisatu iiIitempat iiIisuci iiIiagama iiIiIslam iiIiyang iiIimenjadi iiIisebahagian iiIidaripada iiIikompleks iiIibangunan iiIikeagamaan iiIidi iiIiKota iiIiLama iiIiBaitulmuqaddis. iiMasjid iiIiAl-Aqsa iiIidikenali iiIioleh iiIiumat iiIiIslam iiIisebagai iiIiAl iiIiHaram iiIiAl iiIiSharif iiIiatau iiIi"tanah iiIisuci iiIiyang iiIimulia iiIidan iiIioleh iiIiorang iiIiYahudi iiIidan iiIiKristian iiIisebagai iiIiKuil iiIiSuci, iiIiyang iiIidipercayai iiIidi iiIimana iiIiKuli iiIiPertama iiIidan iiIiKuil iiIiKedua iiIi iiIipernah iiIidibina. iiSeni iiIibina iiIimerupakan iiIiwarisan iiIiketara iiIibagi iiIisesebuah iiIiwilayah iiIiIslam iiIiterutamanya iiIiseni iiIibina iiIimasjid. iiIi Setiap iiIinegeri iiIidi iiIiMalaysia iiIi iiIimempunyai iiIiciri-ciri iiIiseni iiIibina iiIiyang iiIitersendiri iiIiyang iiIimemberi iiIirefleksi iiIipersonaliti iiIidan iiIiidentiti iiIidi iiIisesuatu iiIikawasan iiIitertentu. iiKebanyakkan iiIimasjid-masjid iiIidi iiIiKuala iiIiPilah iiIimenunjukkan iiIibentuk iiIiMelayu iiIiNusantara, iidi iiIimana iiIiia iiIimenggunakan iiIiciri-ciri iiIibumbung iiIimeru, iidan iiIimempunyai iiIistrukutur iiIiyang iiIiberbentuk iiIirebung iiIipecah iiIiempat(Nasir,1995). 4. FYP FTKW. iiJusteru iiIiitu, iiIiusaha iiIipemuliharaan iiIiadalah iiIiamat iiIiperlu iiIidilakukan.

(19) Masalah ikajian iadalah isu, ikontroversi iatau ikeprihatinan iyang iingin idikaji i(creswell iIi2005; iIi61). iBerdasarkan isemakan ikajian isemasa itiada ikajian iterhadap imotif iukiran idan iseni ibina iterhadap imasjid ilama iParit iIstana iKuala iPilah. iMasjid iini imempunyai ipengaruh imotif idan iseni ibina itersendiri iberbanding imasjid ilama iyang iterdapat idi iMalaysia. iDi iSemenanjung. iMalaysia,. ipara. iIipengkaji. iIimendapati. iIikegiatan. iIimenghasilkan iIiukiran iIitelah iIibermula iIisejak izaman iNeolitik ilagi. iIni iberdasarkan ikepada ibeberapa ipenemuan itembikar iyang imempunyai imotifmotif iukiran iyang iringkas i(Mustapha iMuhammad i1982:87). iSelain iitu, ipengetahuan iorang iawam iterhadap iseni ibina imasjid iwarisan iyang imasih ikurang imemberangsangkan. iOrang iramai ilebih imengetahui iminatreka ibentuk imasjid idari itimur itengah iberbanding iseni ibina imasjid iwarisan idi iMalaysia. iOleh iitu, imasjid iwarisan iMalaysia isemakin iterpinggir idan imakin ikurang idapat iprihatian idari igolongan imuda.. 5. FYP FTKW. 1.3 iPERNYATAAN iMASALAH.

(20) Objektif iiIikajian iiIimerupakan iiIisatu iiIikeperluan iiIidalam iiIipenyelidikan iiIibagi iiIimemastikan iiIikajian iiIiyang iiIidilaksanakan iiIidapat iiIi iiIimencapai iiIimatlamat iiIiutama. iiIiAntara iiIiobjektif iiiyang iiIiingin iiIidifokuskan iiIidalam iiIikajian iiIiini iiIiadalah: 1. Mengkaji iiIiciri-ciri iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiLama iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiIiNegeri iiIiSembilan. 2. Mengenalpasti iiIimotif iiIiukiran iiIipada iiIielemen iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiMasjid iiIiLama iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiIiNegeri iiIiSembilan. 3. Mengenalpasti iiIipengaruh iiIimotif iiIiukiran iiIipada iiIielemen iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiParit iiIiLama iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiIiNegeri iiIiSembilan.. 1.5 iiPersoalan iiKajian i iPersoalan iiIimerujuk iiIikepada iiIiobjektif iiIiyang iiIitelah iiIiditetapkan iiIioleh iiIipenyelidik. iiIiAntara iiIipersoalan iiIikajian iiIiialah: 1. Apakah iiIiciri-ciri iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiLama iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiIiNegeri iiIiSembilan.? 2. Apakah iiIimotif iiIiukiran iiIipada iiIielemen iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiLama iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiNegeri iiIiSembilan.? 3. Apakah iiIipengaruh iiIimotif iiIiukiran iiIipada iiIielemen iiIiseni iiIibina iiIimasjid iiIiParit iiIiIstana, iiIiKuala iiIiPilah, iiIiNegeri iiIiSembilan.?. 6. FYP FTKW. 1.4 iIobjektif iIkajian.

(21) Kajian iini itelah idijalankan idi isekitar ikawasan iKampung iParit iTengah,71500 iSeri iMenanti, iNegeri iSembilan. iTujuan ilokasi iini idipilih iadalah iuntukmengkaji itentang iPengaruh imotif iukiran idan iseni ibina idi iMasjid iLama iParit iIstana iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iMasjid iini idibina ioleh imasyarakat idisini iyang iterbahagi ikepada iempat isuku iutama iiaitu, isuku iBiduanda iyang imerupakan isuku ikaum iutama, isuku ikaum iSeri iLemak, isuku ikaum iTiga iNenek, idan ijuga isuku ikaum iAcheh. iTerdapat iukiran iyang idipercayai idiukir ioleh isetiap isuku-suku iini ipada isetiap itiang iseri imasjid iini. iMasjid iini imengunakan ibahan ikayu isepenuhnya icuma ipada ibahagian iatap imasjid imengunakan inipah itelah idigantikan idengan ikepingan izink. iBanyak imaklumat iyang idapat idikumpul iuntuk idianalisis iapabila imemilih ilokasi itersebut iuntuk imenjalankan ikajian.. Rajah i1.1: iPeta ike ilaluan iMasjid iLama iParit iistana, iKuala iPilah Sumber: iGoogle iMaps. 7. FYP FTKW. 1.6 iLokasi iKajian i.

(22) FYP FTKW. 1.7 iLatar iBelakang iMasjid iKajian. Rajah1.2 i i: iGambar iMasjid iLama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan Sumber i: iGoogle iImages Masjid iLama iParit iIstana iini idibina ioleh imasyarakat isetempat iyang iterdiri idalam iempat isuku iutama iiaitu, isuku iBiduanda iyang imerupakan isuku ikaum iutama, isuku ikaum iSeri iLemak, isuku ikaum iTiga iNenek, idan ijuga isuku ikaum iAcheh. iKeistimewan imasjid iini iadalah ibinaan itapak idan istruktur imasjid imasih ikekal ipada ibentuk iasal idan idipercayai itiada iperubahan iatau ipenembahan ipada ireka ibentuk imasjid. iStruktur imasjid iini imasih ilagi ikelihatan ikukuh idan ijelas idalam ikedudukan iasal itapak ipembinaan imasjid itersebut ipada iawal ipembinaannya. iTerdapat iukiran iyang idipercayai idiukir ioleh isetiapi isuku iini ipada isetiap itiang iiseri imasjid iini. iMasjid iini imengunakan ibahan ikayu isepenuhnya idalam ipembinaan imasjid itersebut. iTerhadap iperubahan itehadap istruktur ipada ibahagian. 8.

(23) idigantikan idengan ikepingan izink. 1.8 iSkop iKajian Kajian iini idijalankan idi idaerah iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iTerdapat i68 ibuah imasjid idi idaerah itersebut idan ihanya isatu ibuah imasjid idipilih ioleh ipengkaji iberdasarkan ikepada isenarai imasjid iyang idiperolehi idari iJabatan iHal iEhwal iAgama iIslam iNegeri iSembilan i(JHEAINS). iPerkara-perkara iseperti imasalah ikewangan, ikekangan imasa idan ikurang ikajian ilepas iantara ibatasan ikajian ipengkaji idalam ipenyelidikan iini. iKekurangan isumber idari idaripada ikomuniti imasyarakat iyang imahir iterhadap imotif iukiran idan iseni ibina iterhadap ikajian iini imungkin iberlaku idisebabkan imasyarakat isetempat imasih ikurang ipendedahan iterhadap ipengaruh imotif iukiran idan iseni ibina imasjid iama itersebut. iKajian iini ijuga itidak iboleh imemberi ipenyelesaian ikepada isemua iobjektif ikajian ipengkaji. Skop ikajian iini imenumpukan ikepada itiga iaspek iiaitu iciri-ciri iseni ibina iMasjid iLama iParit iIstana, imengenalpasti ipengaruh imotif iukiran iterhadap iMasjid iLama iParit iIstana idan imengenalpasti ipengaruh ielemen imotif iukiran iterhadap iMasjid iLama iParit iIstana, iKuala iPilah. iMasjid iLama iParit iIstana iterletak idiikawasan iSelatan iMalaysia iberhampiran idengan iBandar iRaya iSeremban. iJarak imasjid iini idengan iSeremban iadalah isejauh i27.8 ikm ibersaman i30 iminit. i. 9. FYP FTKW. iatap imasjid iyang ipada imulanya imengunakan idaun inipah inamun ikini itelah.

(24) Hasil ikajian idapat imemberi igambaran ikepada ipengkaji idan iiIimasyarakat iterhadap ipengaruh imotif iukiran idan iseni ibina iterhadap iMasjid iLama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iPenyelidikan iterhadap ikajian iini imempunyai inilai ikepentingan ikepada ipelbagai ipihak iyang iakan imendapat imanfaat idan imempunyai iimpak iyang ipositif idalam imemelihara imasjid ilama idi iMalaysia. iHal iini iakan imenjadikannya isesuatu ikeistimewaan ibetul ipada iterhadap iMasjid iLama iParit iIstana iini iakan imemberi imanfaat ikepada ipelbagai ipihak itermasuklah imasyarakat, iinstitusi, inegara idan ipengkaji. iTerdapat ikepentingan iyang iingin idicapai ipada iwarisan iketara iini iadalah iseperti iberikut i i i i i i i i i i i1.9.1 iMasyarakat i Kepentingan idalam ikajian iyang idilaksanakan ibagi imasyarakat iuntuk imemupukkan itahap inilai ikesedaran idalam ikelompok imasyarakat iterhadap ikepentingan idan inilai iestetika iyang iterdapat ipada imasjid itradisional idi iMalaysia. iPemuliharaan iterhadap imasjid itradisional idi iMalaysia isemakin iberkurangan. ikerana. imemerlukan. ikos. idan. iperjagaan.. iHal. iini,. imenyebabkan iwarisan iketara iini iakan idilupakan iditelan izaman. iKewujudan imasjid imoden idan imempunyai ipengaruh iukiran idan iseni ibina iyang iterkini imenyebabkan isesetengah imasjid itradisional idi iMalaysia itidak idijaga idengan ibaik imalahan imasjid ilama ihanya idijadikan istor isimpanan ibarang isahaja ikerana ikewujudkan imasjid ibaru. iKajian iini idapat imenjawab ipersoalan ikomuniti imasyarakat iterhadap ipengaruh iukiran idan iseni iterhadap imasjid itradisional idi iMalaysia. iMalahan imereka iakan imengetahui. 10. FYP FTKW. 1.9 iKepentingan iKajian i.

(25) imasjid itradisional. iJusteru iitu, iianya iakan imemberikan iimpak iyang ipositif idan imemberangsangkan idalam imemartabatkan iwarisan iketara iiaitu imasjid itradisional isekaligus itidak idilupakan idan imemberi isinar iharapan ikepada imasyarakat iuntuk ilebih imenghargai ikhazanah iwarisan iketara iini i(Salinger, iI997). i i i i1.9.2 iNegara Pemuliharaan idan ipembangunan isemula iterhadap imasjid itradisional iMalaysia iini iakan imenjadi isatu iwarisan iketara iyang idapat idiwujudkan. iSekaligus idapat imenarik ipengkaji imahupun ipelancong iluar idan idalam iyang iberminat iterhadap iwarisan idi iMalaysia. iSecara itidak ilangsung ipeningkatan. isumber. iekonomi. imasyarakat. isetempat. iyang. iberada. iberhampiran iKuala iPilah. iHal iini iakan imenarik iperhatian ipenduduk iuntuk imembangunkan ikembali imasjid itradisional idi iKuala iPilah idan iMalaysia. iKeunikan idan ikeistimewaan iini iakan imenjadi idaya itarikan ikepada ipelancong idomestik idan iantarabangsa iuntuk imempelajari ikeunikan iterhadap isesuatu imasjid itradisional idi iMalaysia. iMengikut iPaul iBox i(1999), igalakkan ipenyertaan ioleh iorang iawam iatau ikomuniti idalam ipemeliharaan isesuatu isumber iatau iaset iwarisan iini isudah ipasti imenampakkan iakan ikeuntungan ipada imasa iakan idatang iterhadap inegara iini.. 11. FYP FTKW. ikeunikan imasjid itersebut idan idapat imenimbul ikasih isayang iterhadap.

(26) Kajian idalam ipenyelidikan iyang idilaksanakan imerupakan isalah isatu isubjek iyang idiambil iiaitu iprojek ipenyelidikan ipertama ioleh ipengkaji isebagai isyarat idalam imemenuhi iIjazahSarjana iMuda iPengajian iWarisan iDengan iKepujian idi iUniversiti iMalaysia iKelantan i(UMK). iDengan ipenulisan imengenai iprojek ipenyelidikan iini iakan imemberikan ibuah ihasil idan ikefahaman ikepada ipelajar imelalui ipenyelidikan iyang idikaji iserta imelahirkan. iramai. ipenyelidik. iyang. imampu. imemartabatkan. idan. imengetengahkan iisu idalam ipemeliharaan idan ipemuliharaan iterhadap ikhazanah iwarisan iketara iiIiatau itidak iketara. iTidak iitu isahaja, iianya iakan imemberikan iilmu ipengetahuan iyang ibaharu ikepada ipenyelidik iakan idatang idan ipelajar idalam imencari imaklumat, imengumpulkan idata iserta isebagai irujukan ikajian iterhadap imasjid itradisional idi iMalaysia. iPendidikan idi iMalaysia iadalah isatu iusaha iberterusan ike iarah imemperkembangkan ilagi ipotensi iindividu isecara imenyeluruh idan ibersepadu iuntuk imewujudkan iinsan iyang iseimbang idan iharmonis idari isegi iintelek, irohani, iemosi idan ijasmani. iUsaha iini iadalah ibagi imelahirkan irakyat iMalaysia iyang iberilmu ipengetahuan, iberakhlak imulia, ibertanggungjawab, iberketerampilan idan iberkeupayaan imencapai ikesejahteraan idiri iserta imemberi isumbangan iterhadap ikeharmonian idan ikemakmuran ikeluarga, imasyarakat idan inegara i(Pejabat iPenerbit iUniversiti iTun iHussein iOnn iMalaysia, i2012 i). 1.9.4 iPengkaji i iPenyelidikan iyang idilaksanakan ioleh ipengkaji iini imampu imemberi ikefahaman idan iilmu ipengetahuan imengenai ipengaruh imotif iukiran idan. 12. FYP FTKW. i i i ii1.9.3 iInstitusi.

(27) ikepada ipengkaji. iOleh iitu, ipengumpulan imaklumat idan idata iakan idiperolehi imelalui itemubual idengan ikomuniti imasyarakat isetempat idi iKuala iPilah. iPengkaji ijuga iakan imembuat ipencarian isumber iilmiah idan ibeberapa ikajian ilepas isebagai irujukan ikepada ikaijan iyang idilaksanakan. iPenyelidikan iini ijuga idapat idigolongkan ikepada ipenyelidikan ikepustakaan i(library iresearch) idan ikajian ilapangan i(field iresearch) ikerana isumber idatanya idiperolehi idari isumber iperpustakaan idan ilapangan. 2.10 iRumusan iBab i Kesimpulannya, ikajian iini iakan imembincangkan ipengaruh imotif iukiran idan iseni ibina iterhadap iMasjid ilama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan iyang imempunyai imaksud iyangtersiratdan itersurat isemasa iperbinaannya. iKajian iini idijalankan idengan ikaedah-kaedah ikualitatif idan iyang idan itetap. iPengkaji ijuga imenetapkan itiga iobjektif iutama iterhadap ipenyelidikan iini. iHal iini iobjektif iakan imenentukan ihala ituju ipenyelidikan. iHal iini ijuga iakan imengungkapkan iterhadap ikajian ipengkaji. Kajian iini isecara ilangsung idapat imemberikan ijawapan ipengaruh imotif i iukiran idan iseni ibina iterhadap isesebuah imasjid itradisional idi iMalaysia. iOleh iitu, ikajian isebegini iperlu idilakukan idengan ilebih imeluas idemi imenjaga ikhazanah iwarisan idi iMalaysia. iPelbagai ipihak imempunyai iperanan imasing-masing iuntuk imemelihara idan imemulihara iwarisan iketara iterutama idi iMalaysia.. 13. FYP FTKW. iseni ibina iterhadap iMasjid ilama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan.

(28) SOROTAN iKAJIAN 2.1 iPengenalan Bab iini iakan imembincangkan idan imenerangkan imengenai ikajiankajian iterdahuluyang itelah idikaji ioleh ipenyelidik, iterutama isekali ikajian iyang iberkaitan idengan imasjid ilama iParit iIstana, iKuala iPilah, iNegeri iSembilan. iBerkaitan idengan iseni ibina idan imotif iukiran iterhadap imasjid itersebut. iKajian iterdahulu iamat ipenting ibagi isesebuah ipenyelidikan. iKajian iterdahulu iini ipenting ikerana idengan iadanya itersebut, ihanya idapat imembezakan ikajian iyang iakan idilakukan idengan ikajian-kajian iyang ipernah idilakukan isebelum iini. iSelain iitu ijuga, idengan iadanya ikajian iterdahulu iini, ikajian-kajian itersebut iboleh idijadikan isebagai isumber irujukan idan idapat idijadikan isebagai ipenambahan iidea ibaru iyang ilebih ijelas iterhadap ikajian iyang isedang idijalankan. iKajian iterdahulu ijuga imembolehkan ipenyelidik imempertahankan ibahawa ikajian iyang isedang idilakukan iini imerupakan ikajian iyang iasli itanpa imeniru ikajian-kajian iyang ipernah idilakukan isebelum iini. iPenyelidik imenggunakan ipelbagai irujukan iyang imeliputi iperihal imasjid ilama imelalui irujukan ibuku idi iperpustakaan, imajalah, iakhbar idan irisalah itermasuklah irujukan ilaman isesawang. iSorotan iitu iperlu imenghurai, imeringkas, imenganalisis, imensintesis, imenilai idan imenjelaskan ikepustakaan iyang idipilih i(Creswell, i2005).Di idalam isorotan ikajian iini ijuga iterkandung ipernyataan, ikaedah, iteori, ipendapat, ipenilaian idan ilaporan ikajian iberkenaan itajuk iyang idipilih ipengkaji. i. 14. FYP FTKW. BAB i2.

(29) Dalam ikajian ibeberapa ipenulisan, iperkataan i“masjid” idikata iberasal idaripada iperkataan isujud iyang ibermaksud itempat ibersujud, idalam ierti ikata i“solat”. iWalaupun idemikian, iberdasarkan ikajian iJames iDickie idan iMohd iTajuddin, iperkataan i“masjid” idisebut idalam iayat iAl-Qur”an iyang imembawa imaksud ihampir iserupa itetapi iagak iberbeza. iFirman iAllah iSWT iyang i ibermaksud i: “Telah idiizinkan i(berperang) ibagi iorang iyang idiperangi ikerana isesungguhnya imereka itelah idianiaya. iDan isesungguh iAllah ibenar-benar iMaha ikuasa imenolong imereka iitu”. “(Iaitu) iorang-orang iyang itelah idiusir idari ikampung ihalaman imereka itanpa ialasan iyang ibenar, ikecuali ikerana imereka iberkata i: iTuhan ikami iadalah iAllah. idan isekiranya iAllah itiada imenolak i(keganasan) isebahagian imanusia idengan isebahagian iyang ilain, itentulah itelah idirobohkan ibiarabiara iNasrani, igereja-gereja, irumah-rumah iibadat iorang iYahudi idan imasjid-masjid, iyang idi idalamnya ibanyak idisebut inama-nama iAllah. iSesungguhnya ibenar-benar iMaha i iKuasa ilagi i imaha iPerkasa.” Menurut ibuku iReka iBentuk iMasjid iWarisan iMelayu i(Dewan iBahasa idan iPustaka iKuala iLumpur i, i2017). iAyat ial-Qur‘an itersebut i, iperkataan i“masjid” i itelah idisebut ibersama-sama idengan ibiara, igereja idan ikuil iyang itelah. idibangunkan. isebelumnya.. iKemungkinan. iditafsirkan. ibahawa. iperkataan iitu imembawa imaksud ikeseluruhan ibangunan iyang idikhaskan iuntuk imenyembah ituhan. iNamun ibegitu, iterdapat iayat ial-Qur’an iyang imengandungi iperkataan i“masjid” itanpa imerujuk isebarang ibangunan. iHal. 15. FYP FTKW. 2.2 iDefinisi iMasjid.

(30) isesebuah ibangunan iyang ibernama i“masjid” Hadis iNabi iMuhammad iSAW iyang imenyifatkan iseluruh ibumi isebagai itempat iuntuk iumat iislam ibersolat imembawa ierti iyang ibesar ibahawa itidak iada itempat ikhusus iuntuk ibangunan isuci idan ijuga ikeseluruhan ibumi iyang ibersih iboleh idikatakan isebagai i“masjid”. iMohd iTajuddin ijuga imemberikan ipengertian itentang iperbezaan iantara i“masjid isuci” idengan i“masjid ikemasyarakatan”. iMenurut iTajuddin idan iahli iakademik ilain iyang imenggunakan iperkataan ijami isebagai i“tempat iberkumpulnya imanusia’. iOleh iitu, imasjid ibukan isahaja ibukan itempat ibersolat itetapi ijuga isebagai isuatu iunsur idalam iekonomi. Menurut ikaedah-kaedah imasjid i(1998), idan iiEnakmen iPentadbiran iUndang-Undang iIslam iNegeri iPahang i(Enakmen iNo. i3 i1991) i(Enakmen iPentadbiran iUndang-Undang iIslam iNegeri iPahang i(Enakmen iNo. i3 i1991, in.d.), imasjid iadalah isebuah iatau isesuatu ibangunan iyang idiluluskan ioleh iMajlis iAgama iIslam iDan iAdat iResam iMelayu iPahang i(Majlis) iuntuk ikegunaan isolat ijumaat idan isolat-solat ilain iserta iuntuk ikegiatan ikeagamaan iyang ilain”. iTerdapat itiga ijenis ikategori imasjid iyang idiiktiraf idi iMalaysia iiaitu iMasjid iNegeri, iMasjid iDaerah idan iMasjid iKariah.. 16. FYP FTKW. iini ibermakna iperbuatan i“sujud” itidak isemestinya idilakukan idi idalam.

(31) Pada ipemerintahan iKesultanan iMelayu iMelaka, iiaitu ipada iabad ikei15 itelah imenjadikan iIslam isebagai iagama irasmi iyang idianuti ioleh imajoriti imasyarakatmelayu. iUlama iagama idan ipenduduk itempatan itelah imembina imasjid idiikawasan ipenempatan ikecil iuntuk imememenuhi ikeperluan imereka iuntuk imenyebarkan idakwah iIslam idikatakan ioleh iAhmad i(1999) idan iNasir i(1995). iSecara iumum, idi irantau iini ipada iketika ikedatangan iIslam itidak imembawa ipengenalan ibentuk iseni ibina ibaru. iSebalinya iunsuriunsur iseni ibina iluar idan itempatan itelah idigunakan idan iditakrifkan isemula iuntuk imemenuhi ikehendak idan ikeperluan iberibadah idalam iislam. iMenurut iIsmail i(2008) imenyatakan ibahawa iterdapat idua ijenis imasjid iyang idibina iiaitu ipengaruh iseni ibina iserantau idan itempatan. Selain iitu, imenurut iAhmad i(1999) imenyatakan ibahawa ibumbung imasjid iberbentuk ipiramid iboleh idibandingkan idengan imasjid ilama idi iIndonesia iserta iboleh idiklasifikasi isebagai ijenis iserantau. iSeterunya, ipengaruh. itradisional. idiambil. idari. ibentuk. irumah. iMelayu. iyang. imenitikberatkan iaspek iiklim, itopografi, ialam isekitar idan ipenyesuaian. Akta iWarisan iKebangsaan i(2005) iAkta i645, iBahagian i(Melayu, i2011), itelah imendefinisikan iwarisan isebagai isesuatu iatau ibenda iyang imempunyai inilai isejarah iyang itelah idiwariskan idaripada isatu igenerasi ike igenerasi iyang iakan idatang. iWarisan iadalah imerangkumi idari isudut iadat iresam, ikebudayaan, ikawasan, ibangunan, ibahan iarkib iserta icetakan iseperti ibuku idan imajalah.. 17. FYP FTKW. 2.3 iPengenalan iMasjid iWarisan.

(32) ilama iyang isangat ibernilai idari isudut iseni ibina, ipengaruh idan iunsur iyang idapat imenggambarkan inilai isejagat iyang itinggi idari isegi isejarahnya iterhadap izaman iketamadunan iIslam idi iTanah iMelayu.. 2.4 iKriteria iNilai iKepentingan iSeni iBina Kajian iiteratur itelah imendapati ibahawa iterdapat ibangunan iwarisan iadalah iusang, ikehilangan iciri-ciri ikeaslian idalam ireka ibentuk, iseni ibina idan ibahan ibinaan idisebabkan itiada ipengurusan iwarisan idan itidak idijaga idengan ibaik idan idiubahsuai ipada iskala iyang imembolehkan i(Kamal, i2007; iIdris, i2009). Menurut iSiti iNor iFatimah iZuraidi i(2017) imereka imemfokuskan ikriteria ipenting iuntuk imengukur ikeadaan ibangunan iwarisan. iKetahanan ikeadaan isesebuah ibangunan ibukan iterletak ipada ipenampilan iunsur iseni ibina, itetapi ijuga idalam iintegriti isemua ikomponennya. iDi ianggap isebagai ikriteria iunik iteknologi ipembinaan ipada imasa ilalu. iJumlah ipenyelidikan imemberikan itumpuan ikepada ipenilaian ikeadaan ibangunan iwarisan isangat iterhad i(Zuraidi, i2016). iHoxley i(2002) imendefinisikan ipenilaian ikeadaan isebagai ikerja ipemeriksaan idan ipemerhatian idi ibahagian iluar idan ibahagian idalam ibangunan, itermasuk iasas, istruktur idan isistem imekanikal iuntuk imengenalpasti ikehadiran isebarang ikerosakan ikepada ibangunan idan ikomponennya. iTerdapat itiga ikriteria iutama iuntuk imengukur ikeadaan ibangunan iwarisan iiaitu ifabrik, istruktur idan iperkhidmatan iserta i i23 i iatribut idi ibawah isemuanya i(Ramli, i2004).. 18. FYP FTKW. Oleh iitu, imasjid iwarisan idapat ididefinisikan isebagai isebuah imasjid.

(33) Struktur. Fabrik. Perkhidmatan. Rajah i2.3 i: iKriteria iMengukur iKeadaan iBangunan iWarisan. 2.5 iKepentingan iSeni iBina Menurut iEdwards, iGriffin idan iHayllar i(2008) idalam iScerri, iEdwards idan iFoley i(2016), ibentuk ifizikal iseperti iyang iditakrifkan ioleh iseni ibina imerujuk ikepada iruang iyang imempunyai inilai iestetika idan imampu imembantu imenarik iminat iorang iuntuk imengenali idengan ilebih idekat imengenai isejarah idan ifizikal isenibina iyang iada. iMembantu imeningkatkan imotivasi ipelancong ike ikawasan iItu imelalui ipelbagai itumpuan iyang imenarik. iperhatian. ipengunjung. idan. imenawarkan. ikepada. imereka. ipengalaman iyang ikaya i(Krolikowski idan iBrown, i2008). i. Dalam ipengertian iini, inilai-nilai iseni ibina idapat idilihat imempunyai ipengaruh isecara ilangsung iterhadap imotivasi. iDi iseluruh idunia, iseni ibina. 19. FYP FTKW. Tipologi Kriteria Mengukur Keadaan Bangunan Warisan.

(34) icontoh iseperti iyang idilihat idalam ipelancongan imass itourism, ibangunan ibersejarah, iistana idan imonumen iseperti iyang iterdapat idi iEropah idan iAsia isehingga ikini imasih iterus imenerima ilebih iramai iketibaan ipelancong idari iseluruh idunia iseni ibina iyang ihebat iboleh imenjadi iinstrumen iuntuk imeningkatkan iimej idestinasi iseterusnya imeletakkan isesebuah idestinasi iyang ikurang idikenali idi idalam ipeta idunia. Menurut iScerri, iEdwards idan iFoley i(2016), isesebuah ibinaan ibangunan iboleh imenjadikan isesebuah itempat imudah idikenali idan idiingati. iGambaran iseni ibina imenjadi isinonim ikepada iimej isesebuah iidestinasi. iPenulis ijuga iberpendapat ibahawa ibangunan ibersejarah itelah imerakamkan iperistiwa-peritiwa ipenting iseperti iperayaan, isambutan ihari iperistiwa iyang imelibatkan iorang-orang ipenting iyang iterakam idalam isejarah iseni ibina itersebut. i iSementara iitu, imuzium iadalah ibangunan iyang imemegang idan imempamerkan iproduk ibudaya iserta iartifak ibersejarah iyang iberfungsi iiIisebagai ititik irujukan ipendidikan ibagi imasyarakat itempatan idan ipelancong iluar inegara. i. 20. FYP FTKW. isentiasa imempunyai ipengaruh iyang ikuat idalam ipelancongan. iSebagai.

(35) iMenurut iSidi iGazalba, iop.cit i129; iMustafa iHj. iDaud, iPengantar iMasyarakat iIslam, iK.Lumpur iDBP, i1990, ihal. i229. iSeni ibina imasjid idi iMalaysia imempunyai idua ibentuk iyang iberlainan, iiaitu ibentuk idari ipengaruh itradisi iserantau iyang idikenal ijuga idengan imasjid itradisional idan imasjid ikolonial. iMasjid itradisional imasjid iyang idibina isebelum iberlakunya ipenjajahan. iBentuk imasjid ikedua ibanyak iterpengaruh idengan iseni ibina idari iluar iterutama idari iTimur iTengah, iMaghribi idan iIndia. idibina isemasa ipenjajahan idan iselepas imerdeka. iMasjid itradisional imasih iterikat ikuat idengan ipengaruh iiklim idan ipersekitaran iseperti icuaca ipanas idan ihujan ilebat isepanjang itahun. iPerbincangan iseni ibina imasjid iakan iimenyentuh ibeberapa ibinaan iyang imenjadi iciri-ciri ibinaan imasjid, iiaitu ibumbung iatau ikubah, idewan isembahyang, imimbar, imihrab idan imenara.. Rajah i2.3 i i: i iStruktur iseni ibina imasjid itradisional idi iMalaysia Sumber i: iGoogle iImages. 21. FYP FTKW. 2.6 iSeni iBina iMasjid iTradisional iDi iMalaysia.

(36) Masjid. Masjid Tradisional. Kolonial. Contoh Masjid. Contoh Masjid. Masjid Kg .Laut ,Tumpat. Masjid Sultan Abu Bakar, Johor Bharu. 22. FYP FTKW. Tipologi Seni Bina Masjid Warisan di Malaysia.

(37) Malaysia imerupakan iantara inegara iyang ipaling iawal imenerima ipengaruh iagama iislam. iOleh iitu, iterdapat ibeberapa ibuah imasjid ilama iyang itelah idikenal ipasti isebagai iimasjid ilama iyang iterdapat idi iMalaysia. iMasjid iKampung iLaut iyang iterletak idi iTumpat, iKelantan imerupakan imasjid iyang itelah idiiktiraf isebagai imasjid itertua idi iMalaysia. iMenurut iportal ilaman iweb irasmi iMasjlis idaerah iTumpat i(Naziran, i2019), imasjid iini itelah idibina ipada iabad ike- i18 ioleh ipara iulama iislam idari iChampa idan iJawa idengan ipertolongan idaripada ipenduduk itempatan. i. Rajah i2.4.1 i: iMasjid iKampung iLaut Sumber i: iGoogle iImages Masjid iama iyang iturut iterkenal idi iMalaysia iadalah iMasjid iAbidin iatau iimasjid ilebih idikenali isebagai iMasjid iPutih iyang iterletak idi inegeri iTerengganu. iMenurut iportal iTerengganu. i(“Masjid iAbidin,” in.d.) i, imasjid iini itelah idibina idaripada ikayu ipada itahun i1798 i- i1803 ioleh iAl- iMarhum iSultan iZainal iAbidin idan ipada itahun i1852, iAl-Marhum iSultan iUmar itelah imenukarkan ibahan ibina imasjid ikepada ibatu. iMasjid iini iturut imengalami ibeberapa iperubahan iiaitu ipertambahan ibilangan imenara imasjid idan ipertambahan itiang imasjid.. 23. FYP FTKW. 2.7 iMasjid itradisional iyang iterdapat idi iMalaysia.

(38) FYP FTKW Rajah i2.4.2 i: iMasjid iAbidin, iKuala iTerengganu Sumber i:Google iImages Menurut iportal iJabatan iKemajuan iAgama iIslam iMalaysia, imasjid ilama iyang ipaling icantik idi iMalaysia ipula iadalah iMasjid iSultan iAbu iBakar iyang iterletak idi iatas isebuah ibukit. iMasjid iini iterletak iberhampiran idengan ibandar iJohor iBahru, iJohor. iKeindahan irekabentuk imasjid iini itelah imenjadikan isebagai isebuah imasjid ilama itercantik idi iMalaysia. iMasjid iini itelah idibina ipada itahun i1892 idengan iarahan idaripada iSultan iAbu iBakar i(“Masjid iSultan iAbu iBakar,” i2021). i. Rajah i2.4.3 i: iMasjid iSultan iAbu iBakar, iJohor) Sumber i i i:Google iImages. 24.

(39) i i i i 2.8.1 iBumbung idan iKubah. iMenurut iAbdul iHalim iNasir, iMasjid-Masjid idi iSemenanjung iMalaysia, iKuala iLumpur, iBerita iPublishing, i1984, ihal. i35. iBumbung idan iKubah iBentuk ibumbung ipada imasjid itradisional idikenal idengan ibentuk iatap itumpang ikerana iterdiri idari ibeberapa ilapis ibumbung iyang idibina isecara iibersusun. ila iterdiri idari itiga iatau ilima ilapis. iPada ilapis iteratas idibentuk imahkota iatap iatau idikenal ijuga idengan imastika iatau ikepala iatap. iMasjid idalam ibentuk ibumbung ibegini ijuga idikenal idengan imasjid ibermastaka.. Rajah ii2.6.1 i: iBentuk iatap itumpang Sumber i:Google iImages. 25. FYP FTKW. 2.8 iCiri-Ciri iSeni iBina iMasjid iDi iMalaysia.

(40) Menurut iAbdul iHalim iNasir, iMasjid-Masjid idi iSemenanjung iMalaysia. iDewan isembahyang imasjid itradisional iberada idi i ibawah ibumbung itingkat iteratas, isementara imimbar iberada ibawah ibumbung. iLapis ikedua, imihrab idan iserambi iberada idi ibawah ibumbung ilapis iketiga. iDewan isembahyang imempunyai ipintu imasuk idari isetiap iarah ikecuali ipada ibahagian iibarat iyang imerupakan iarah ikiblat. iJumlah ipintu iyang ibanyak iini imemudahkan ipara ijemaah imasuk idari imana-mana iarah. iBertujuan iuntuk imembolehkan iudara imasuk idari isetiap iarah. iSetiap ipintu imasuk iterus ibersambung idengan iserambi iyang idigunakan isebagai iempat iistirehat idan itempat iberbincang. Kebanyakan imasjid itradisional idibina idalam ibentuk isatu itingkat iyang idikenali idengan ibinaan iberpanggung iseperti ibinaan irumah ikediaman. iIa imemuatkan iruang isembahyang idan iserambi. iTidak ibanyak imasjid ipada izaman iini iyang imengkhususkan iruang iuntuk ijemaah iwanita ikerana ihukum ipada iwaktu iini itidak imenggalakkan ikaum iwanita iberjemaah idi imasjid. iIni iberbeza idengan idewan isembahyang ipada izaman ikini iyang idibuat idalam idua itingkat iyang imengasingkan ijemaah ilelaki idengan ijemaah iwanita. iTingkat ikedua idiatas idikhususkan iuntuk i ijemaah iwanita. iDi isamping iitu, idewan isembahyang ipada imasjid ikini idihias idengan ikarpet iyang ibercorak iatau ibergaris iyang iberfungsi isebagai ibarisan iatau isaf.. 26. FYP FTKW. i i i i i2.8.2 iDewan iSembahyang.

(41) Menurut iRisalah iMasjid iSultan iSalahuddin iAbdul iAziz iShah. iMimbar imerupakan. itempat. ikhatib. imenyampaikan. ikhutbah. ipada. iwaktu. isembahyang iJumaat iatau isembahyang idua iHari iRaya. iMerupakan isatu ibinaan ikecil iyang imempunyai ibeberapa ianak itangga. iKetinggian imimbar ibergantung ikepada ikeluasan imasjid. iMimbar imasjid itradisional ikhususnya imasjid iTengkera imempunyai itiga ianak itangga idan imasjid iKampong iHulu, iMelaka ipula imempunyai idua ianak itangga. iMimbar ipada imasjid iSultan iSalahuddin iAbdul iAziz iSyah ipula iterdiri idari idua ipuluh ianak itangga. iIni ibersesuaian idengan ijumlah i ijemaah iyang iboleh iditampung ioleh imasjid iini, iiaitu iseramai i10,000 ijemaah idi itingkat isatu idan i6,000 ijemaah idi i itingkat idua. iDi ibahagian iatas imimbar imasjid idibina isatu ikubah ikecil iberbentuk ipiramid. iReka ibentuk iini imenyamai imasjid-masjid iyang iterdapat idi iAsia iBarat iseperti imasjid iSultan iHassan idi iMesir. 2.8.4 iMihrab Menurut iRisalah iMasjid iSultan iSalahuddin iAbdul iAziz iShah. iMihrab iberfungsi iuntuk imenandakan iarah ikiblat idan itempat iberdiri iimam iketika isembahyang ijemaah. iDibina ike idalam idari igarisan idinding ikiblat idengan iyang iberbagai-bagai iseperti iseparuh ibulat, isilinder imenegak iatau iempat isegi ibujur. iIa ilebih iketara idengan ihiasan igeometri idan itulisan iayat-ayat ial iQur'an. iDalam isejarah iIslam, imihrab iyang ipertama idibina ioleh ial-Walid idi imasjid iJamik ial-UmawI, iDamsyiq. iPada iketika iini imarble, imozaik idan iarabesque itelah idigunakan isebagai idekorasi idi idinding imihrab. iMihrab idi imasjid iSultan iSalahuddin iAbdul iAziz iSyah ilebih imendekati iseni ibina iini. iDibentuk imelengkung iseperti iterbalik. iBatu imarmar iserta ijubin i iTurki. 27. FYP FTKW. i i i i 2.8.3 iMimbar.

(42) ial-Qur'an. iMihrab imasjid iTengkera idan imasjid iKampong iHulu ijuga idibina imelengkung idan imenganjung idari idewan isembahyang. iPada ibahagian itepi imihrab imasjid iini iturut idihias idengan iukiran iyang iringkas. i i i i i i i i2.8.5 iMenara Munurut iGeorge iMichell, iof iIslamic iWorld, iLondon: iThomas i& iHudson, i1978,hal.167. iMenara imerupakan isatu itempat iyang itinggi iuntuk imelaungkan iazan. iIa ibelum iwujud ipada izaman iawal iIslam. iPada iwaktu iini, iBilal ihanya imelaungkan iazan idari ibumbung irumah iyang itinggi iberhampiran imasjid. iBinaan imenara iyang itinggi iuntuk imelaungkan iazan iberasal idari iperilaku iBilal. iDalam isejarah ipembinaan imasjid, imenara ipertama i ididirikan idi imasjid iBasrah idan imasjid iAmr idi iFustat, iMesir ipada imasa ipemerintahan iMu’awiyyah iibn iAbi iSufyan. iApabila iIslam imula iberkembang ike iParsi, iMaghribi idan iSepanyol, iseni ibina idari ijajahan ibaru iini itelah imemberi iidea ibaru ikepada iseni ibina imenara idi iTimur iTengah. iContohnya. iibangunan. itinggi. iRom. i(Square. iRom. iTower). itelah. imempengaruhi imasjid-masjid iBani iUmayyah idi iDamsyiq. Masjid-masjid itradisional iturut imengalami iperubahan. iPada iperingkat iawal, imasjid itidak idilengkapi idengan imenara, itetapi isetelah iwujud iluar iseperti ipengaruh iCina idan iIndia, imasjid itelah imula idilengkapi idengan imenara. iBinaan imenara ipula iterasing idari ibinaan imasjid.la idibuat idari ibatu idan ireka ibentuknya ijelas imenunjukkan ipengaruh iluar, isama iada idari iCina iataupun iIndia. iMenara imasjid iTengkera ibegitu idekat idengan ibangunan iPagoda. iMenara imasjid iKampung iHulu ipula ilebih iringkas. ila imenyamai ibangunan imenara idi iIndia.. 28. FYP FTKW. idigunakan iuntuk imenghias imihrab imasjid iini idan iditambah idengan iayat.

(43) ibentuk imenara imasjid idi iTimur iTengah. i iTerdiri idari iempat i ibuah imenara idi iempat ipenjuru. iSetiap imenara iini imempunyai iketinggian i460 ikaki i23 iWarna imenara imasjid iini imenyamai iwarna ikubah iyang ihanya imenggunakan idua iwarna iiaitu iputih idan ibiru. i iWarna i iini i idisesuaikan idengan iwarna ilangit idan iawan. iKeadaan imenara iyang imenjulang ike iatas idan imembentuk ilebih ikecil iseolah-olah imenggambarkan ipergantungan imanusia ikepada iAllah 2.8.6 iSeni iHias iPada iMasjid. Abdul iHalim iNasir, iUkiran iKayu iMelayu iTradisional, iKuala iLumpur: iDBP., i1986, ihal ii99. iTerdapat idua ijenis iseni ihias iyang idigunakan idalam imengindahkan imasjid, iiaitu iseni ihalus iyang imenghasilkan iseni iukir idan iseni ikhat. iKedua-dua ijenis iseni ihias iini idiukiripada ikayu. iUkiran ikayu iini iterdapat idi ibahagian ikepala ipintu, itingkap, idinding ipemidang idi iantara idewan isembahyang idengan iserambi, imimbar i,pemidang iserambi, icucuran iatap isetiap itingkat ibumbung, imahkota iatap idan itulang iperabung. Kebanyakkan iukiran imenggunakan isistem itebuk iterus ikerana iberfungsi isebagai ialat ipengudaraan. iDi isamping iitu, iterdapat ibeberapa iteknik itebuk iain iyang idikenali idengan itebuk iseparuh idan itebuk itimbul. iPola iukiran ipula iterdiri idaripada ipola ibujang iatau idikenal ijuga idengan ipola iputu, ipola ibingkai i(pemidang) idan ipola ilengkap. iMotif ipola ibujang imenampakkan iiIigaya ibebas, iberdiri isendiri, itidak iterikat, iberkait idan ibersambung-sambung. iBanyak imengambil iunsur ikuntum ibunga, iputik ibuah, ibulan, ibintang, imatahari idan iunsur imakhluk ihidup. iPola ibingkai. 29. FYP FTKW. Menara imasjid iSultan iSalahuddin iAbdul iAziz iSyah ipula imenyamai.

(44) ibanyak iberbelit iatau iberlingkar idan imempunyai ipemidang iatau ibingkai. iPola ilengkap imenggabungkan isemua iunsur idalam isatu ibentuk iukiran iyang ilengkap. iPola iini ilebih imenekankan iunsur itumbuh-tumbuhan iyang ilengkap idengan ibatang, idaun, ibunga, isulur ibuah idan iputik. iUnsur-unsur ipada iukiran ikayu iini imengambil iunsur imakhluk ihidup, iunsur ikosmos, ikaligrafi idan itumbuh-tumbuhan.. 2.9 iPengaruh iReka iBentuk iMasjid iTradisional idi iMalaysia Tarikh ikedatangan iislam ike iMalaysia iatau iTanah iMelayu itidak idapat idikenal ipasti isecara itepat ikerana iberlaku ipercanggahan iantara ipendapat ipara ipenyelidik idengan ibukti-bukti ikedatangan iislam iyang itelah iditemui. iMenurut iDr iMohd iMuhiden iAbd. iRahman idalam ikajian ibertajuk iKedatangan iIslam iKe iNusantara idan iPengaruhnya iTerhadap iBudaya iIlmu i(Abd. iRahman, i2018), iantara ibukti iyang itelah imenunjukkan ibukti iawal ikedatangan iislam ike itanah imelayu iadalah ipenemuan ibatu inisan ibertarikh i1298M idi iMakam iSultan iMalik iAl-Salih. iKedatangan iislam ike itanah imelayu ijelas imembawa ipelbagai ipengaruh iterhadap iTanah iMelayu. i Selain iitu, ipengkaji iakan imenerangkan idengan ilebih iterperinci imengenai ikeunikan idan ikeistimewaan isetiap ireka ibentuk idan iseni ibina iyang idimiliki ioleh isetiap imasjid ilama. iHal iini ikerana, isetiap iciri ireka i ibentuk idan iseni ibina imempunyai imaksud idan ipengaruhnya iyang itersendiri. iPengkaji ijuga iakan imengkaji isetiap isudut ibangunan imasjid ilama iseperti ibumbung, idinding idan ibahan ibinaan iyang idigunakan iuntuk. 30. FYP FTKW. iatau ipemidang ipula imenggunakan iunsur-unsursederhana. iPergerakannya.

(45) iini ibertujuan iuntuk imengenal ipasti i isama iada imasjid-masjid ilama itersebut imerupakan imasjid idengan iciri imasjid itradisional iatau imasjid iyang ibercirikan ikepulauan iMelayu iatau iTimur iTengah. i Menurut ikajian ipenulisan iyang idijalankan ioleh iNangkula iUtaberta idan iMohamad iTajuddin iMohamad iRasdi iyang ibertajuk iDeskripsi iTipologi, iKlasifikasi id ian iAnalisis iPerancangan iMasjid idiiMalaysia i(Utaberta iet ial., in.d.), ijenis ireka ibentuk imasjid ilama iMalaysia isering idikaitkan idengan ijenis ireka ibentuk idari iiIndonesia ikerana ipersamaan iyang iwujud idi iantara ireka ibentuk iatap imasjid. iAntara imasjid ilama iyang imempunyai ipengaruh ireka ibentuk iatap idari iIndonesia iadalah imasjid iKampung iLaut idan imasjid iKampung iTuan. iKedua-dua iatap imasjid iini iadalah ijenis iatapberlapis itiga iyang isama idengan imasjid idi iIndonesia iiaitu iMasjid iPapan idan iMasjid iLenggeng i i(Utaberta iet ial.,n.d.) 2.10 iSusun iAtur iMasjid iTradisional Menurut iMohd iFareez iBin iSabri i(2009) isusun iatur imasjid idi ireka ibentuk imengikut ifungsi-fungsi itertentu. iRuang isolat, imihrab, ikiblat isolat idan iruang iimam idibina idi ihadapan iruang imasjid. iRuang iimam idi ihadapan isekali idibina iuntuk imemimpin imakmum iuntuk imengerjakan isolat idan imenghala ike ikiblat. iMimbar idan iruang ikhatib iberkhutbah iakan imenghala ike imakmum iatau imembelakangi ikiblat. iBiasanya imimbar idibina ilebih itinggi idaripada iruang isolat ibertujuan ikhatib iyang isedang iberkhutbah idapat idilihat ioleh isemua imakmum.. 31. FYP FTKW. imendapatkan imaklumat iyang ilebih iiIitepat imengenai imasjid ilama. iPerkara.

(46) ibertingkap.Terdapat ibukaan idi idinding ihadapan iyang iberperanan iuntuk imenggalakkan ipengudaraan idan ipercahayaan isemula ijadi. iRuang iserambi idigunakan isebagai itempat iuntuk ijemaah iberehat idan iberbincang. iRuang iutama iberperanan isebagai iruang isolat idi isamping isebagai itempat iiIiuntuk. imenjalankan ikegiatan ikeagamaan i,bermesyuarat idan ikendurii– ikendara. iDi iruang iutama iterdapat iempat ibatang itiang iutama. iRuang imimbar iyang idiperbuat idaripada ikayu iyang isebelah ikanan imihrab. iLoteng iterletak idi ibahagian iatas idan idihubungkan idengan isebuah itangga ikayu imudah ialih. iIa ijuga imempunyai ibukaan iiyang idipanggil isisip iangin, idisambungkan isecara ibertanggam iyang idiperbuat idaripada ikayu imeranti i(Reka iBentuk iMasjid iWarisan iMelayu, iDBP20).. Rajah i2.10 i i: i iSusun iatur iMasjid iKg iLaut, iTumpat Sumber: iGoogle iImages. 32. FYP FTKW. iRuang iserambi iberbentuk isegi iempat itepat iyang iberdinding idan.

(47) Ragam ihias iatau imotif iadalah ibentuk idasar ihiasan iyang iumumnya idiulang-ulang isehingga imenjadi ipola idalam isuatu ikarya ikerajinan iatau ikesenian. iRagam ihias idapat idihasilkan idari iproses imenggambar, imemahat, imencetak idan isebagainya iuntuk imeningkatkan imutu idan inilai ipada isuatu ibenda iatau ikarya iseni. Motif idihasilkan ipada isesuatu iukiran iberlaku ihasil idari iteknik isobekan iyang idilakukan ioleh ipengukir idalam iproses imenghasilkan iukiran ipada isesuatu iibahan. iSobekan iyang idihasilkan iakan imembentuk ipelbagai ijenis ireka icorak imahupun imotif imengikut ilorekan iyang idiingini. iKepelbagaian imotif iyang idihasilkan iberfungsi isebagai isatu ibentuk iyang imemberi ikeindahan ikepada isesuatu ibarangan imahupun iperalatan iyang idihasilkan. iPenghasilan imotif iturut imemberi ifungsi iyang itertentu iselain idaripada imemberi ikeindahan ikepada iperalatan iyang idihasilkan. iSebagai icontoh iukiran itebus itembuk ipada ikekisi iatap irumah imahupun itingkap ibertujuan imemberi ipengaliran iudara idan ipencahayaan imasuk ike idalam ikediaman i(Hamdzun i2013).. 33. FYP FTKW. 2.11 iRagam iHias iMasjid.

(48) Motif iFauna. Motif. Motif. Motif. iKosmos. iGeometrik. iKaligrafi. -Bunga iCempaka. -Ayam iberlaga. -Awan. -Bunga iRaya. -Badak imudik. isemayang. -Bunga iKetumbit. -Itik ipulang. -Awan. -Bunga iKetam i. ipetang. boyan. -Bunga iMelor i. -Kuda ilaut. -Awan. -Bunga iKiambang. -Sisik iular. telepok. i. -Kepala iicicak. -Awan. -Bunga iSukun i. -Kumbang ikipas. larat. -Bunga iLontar i. -Lebah. Awan. -Bunga iKacang i. ibergantung. iselimpat. -Bunga iBayam. -Awan ijawa. -Bunga iKeladi. -Matahari. -Bunga iKacang. -Bintang. -Bunga iMatahari. -bulan. -potong iwajik. -Bunga iJejari iBuaya -Bunga iCina -Bunga iKerak iNasi -Bunga iTahi iAyam. Rajah i2.8 i: iJenis imotif iukiran ikayu Sumber i: Arkeologi, iSejarah idan iBudaya. 34. -Tulisan ikhat. FYP FTKW. Motif iFlora.

(49) i. Bunga Cempaka. Bunga Raya. Contoh iGambar iMotif iFauna. i Contoh Gambar Motif Kosmos Ayam Berlaga. Lebah Bergantung. Awam Semayang. Awam Boyan. i. i. 35. FYP FTKW. Contoh iGambar iMotif iFlora.

(50) FYP FTKW. Tulisan Khat. Motif Geometri. i. 2.12 iRumusan iBab. Kesimpulannya, isorotan ikajian imerupakan ibahagian idalam ikajian iuntuk imeneliti iserta imenelaah ikajian-kajian iiepas.Hal iini ibertujuan iuntuk imembantu ipengkaji ibagi imendapat imaklumat itambahan iyang iberkaitan idengan ikajian ipenyelidikan. iSelain iberfungsi isebagai imaklumat ikepada ipengkaji,sorotan ikajian iini ijuga ipenting ikerana iianya imerupakan irujukan iyang iamat idiperlukan ibagi imenyokong idapatan idan ihasil idaripada ipenyelidikan iyang idijalankan ioleh ipengkaji. Bahagian isorotan ikajian iini ijuga idapat imembantu ipengkaji iuntuk imengetahui idengan ilebih ijelas imengenai iskop ikajian, imetodologi ikajian iserta. imaklumat. iyang. idigunakan. ioleh. ipengkaji-pengkaji. idalam. imenyelesaikan ikajian ilepas idengan ilebih ijelas.Hal iini idapat idikatakan idemikian ikerana, ihasil idaripada isorotan ikajian iini ijuga idapat idijadikan isebagai ipenanda iaras iiIikepada ipengkaji iuntuk imenyelesaikan ikajian. 36.

(51) METADOLOGI 3.1 iPengenalan Metodologi ipenyelidikan imerupakan ikaedah idan iteknik imerekabentuk, imengumpul idan imenganalis idata isupaya idapat imenghasilkan ibukti iyang iboleh imenyokong isesuatu ikajian iatau imerumuskan iapa iyang idikaji iiIioleh ipengkaji. iMetodologi imenerangkan icara isesuatu imasalah iyang idikaji idan isebab isesuatu ikaedah idan iteknik itertentu idigunakan. iTujuan imetodologi iialah iuntuk imembantu imemahami idengan ilebih iluas idan iterperinci ilagi itentang ipengaplikasian ikaedah idengan imembuat ihuraian itentang iproses ikajian. Dalam ipenyelidikan ikajian, iterdapat isatu ikaedah iyang iboleh idigunakan iiaitu ikualitatif. iKaedah ikualitatif iialah ikaedah iyang imelibatkan ikualiti. iKaedah iini imelibatkan idata iyang iberbentuk iperkataaan iatau ipenyataan iseperti imendapatkan imaklumat idan idata imelalui itemu ibual iatau irakaman iberbentuk ivideo iatau igambar. iNamun, idisebabkan iPerintah iKawalan iPergerakkan i(PKP) i3.0 ibermula ikembali idi iseluruh iMalaysia imenyebabkan ipengkaji imenggunakan iplatform idigital isebagai imedium iuntuk imelakukan ikajian. Dalam ikajian iini, ipengkaji iakan imenggunakan ikaedah ikualitatif iuntuk imendapatkan idata idan imaklumat iberkaitan idengan ipengaruh iukiran idan iseni ibina iMasjid iLama iParit iIstana. iPendekatan ikualitatif i iialah iprosedur ipenyelidikan iyang imenghasilkan idata igambaran iyang iboleh idiamati i(Lexy, iiIi2007), itradisi itertentu idalam iilmu ipengetahuan isosial iyang isecara. 37. FYP FTKW. BAB i3.

(52) isendiri idan iberkait idengan iorang-orang itersebut idalam ibahasa idan iperistilahannya i(Kirk i& iMiller, i1986). Ruhizan iMohammad iYasin i(2010) imenyatakan isumber idata iyang ibaik idiperolehi idaripada ipenyelidikan iyang idirancang isecara itersusun iberdasarkan ireka ibentuk iyang ibersesuaian iiaitu ipendekatan iyang idigunakan idalam iproses imendapatkan idata ipenyelidikan. iKajian iyang idibina ioleh ipenyelidik imerupakan ikajian iyang ibersifat ideskriptif iatau imerupakan ikajian iyang idibuat iberdasarkan igambaran iyang itelah isedia iada. iIa ijuga idikategorikan isebagai ikajian iyang iberbentuk ikualitatif. iDenzin idan iLincoln i(1994) iberpendapat ibahawa ipenyelidikan ikualitatif imelibatkan ikepelbagaian ikaedah isecara iterfokus, itermasuk imenggunakan ipendekatan inaturalistik i(semula ijadi) iuntuk imenyelidik isesuatu isubjek. i Cresswell i(1994), ipula imentakrifkan ibahawa ipenyelidikan ikualitatif isebagai iproses iinkuiri ike iarah ipemahaman iyang idi idasari ikaedah ipengumpulandata iyang ilazim idigunakan iapabila imeninjau isesuatu ipermasalahan isosial. iKaedah ikualitatif iini ijuga ibergantung ikepada iperolehan idata idaripada i iteks idan iimej. iTerdapat iproses iyang iberbeza iberbanding ikuantitatif idalam imenganalisis idata idan imelukiskan ireka ibentuk iyang ipelbagai. iReka ibentuk iini imemberi itumpuan ikepada ipengumpulan idata, imenganalisis, idan ipenulisan iuntuk iiIiseluruh iproses ipenyelidikan.. 38. FYP FTKW. ifundamental ibergantung ikepada ipengamatan imanusia idalam ikawasannya.

(53) Reka ibentuk ikajian imerupakan isatu itatacara ipengolahan idata iyang idipungut iberdasarkan iperancangan ikhusus idan isistematik iterhadap ikonsep ipembentukan irangkaian ihubungan iantara ipemboleh-pemboleh iubah iyang iterlibat idalam isesuatu ikajian i(Kerlonger i1970). Reka ibentuk ikajian iyang idigunakan ioleh ipenyelidik iini iadalah ilebih imenjurus ikepada icara iserta ibagaimana iuntuk imendapatkan ijawapan ibagi ipersoalan-persoalan ikajian iyang itelah iditimbulkan ioleh ipengkaji.Ia ijuga imerupakan imetod ikepada iobjektif- iobjektif ikajian iyang icuba idicapai ioleh ipenyelidik idan ibagi imencapai iobjektif iini, ipenyelidik isedaya iupaya icuba iuntuk imerangka ikaedah iserta icara iuntuk imerealisasikan iapa iyang iingin idicapai idalam ikajian iini. iKaedahpengumpulan idata iyang idigunakan ipengkaji imelibatkan idua isumber iutama iiaitu isumber iprimer idan isumber isekunder. Bagi isumber iprimer, imenurut iSyed iIsmail i(2010), isumber iprimer iialah ipenemuan ibaru, ipenyelidikan iasli，boleh iditerbitkan iatau itidak iboleh iditerbitkan，dan imerupakan imaklumat iasal. iSelain iitu, isumber iprimer iialah ibahan iyang ibelum idiolah iatau idicetak iiaitu isumber iatau ibahan iyang imasih idalam ikeadaan iasal iseperti idalam ibentuk ikertas, ifosil, imanuskrip iyang ibelum idicetak, isurat irasmi ikerajaan, ibatu ibersurat idan iketerangan ilisan. iSumber-sumber itersebut ibersifat iasli idan ibelum iditafsir. iSumbersumber itersebut ijuga ibiasanya idihasilkan ipada imasa iyang ihampir isama idengan imaklumat iyang idicatatkan idanoleh ipihak iyang iberwibawa.. 39. FYP FTKW. 3.2 iReka ibentuk iKajian.

(54) ipenemuan ibaru iatau iilmu ipengetahuan ibaru, imelaporkan ipenyelidikan iyang iasli, imemberi iulasan ibaru iatau iinterpretasi iyang iberbeza ikepada iilmu ipengetahuan iyang iterdahulu. iBiasanya isumber iprimer iini isukar idicapai ikerana itidak idisusun iatau idisenarai idengan isempurna iatau iberada idi imerata itempat. iSumber-sumber iini iada iyang iditerbitkan idan iada iyang itidak iditerbitkan. iContoh isumber iprimer iyang iditerbitkan iialah iterbitan iberkala, iterbitan ibersiri iatau ijurnal, ilaporan ipenyelidikan, ipenerbitan ikerajaan iatau ipenerbitan irasmi, itesis ijika iditerbitkan isebagai iartikel iatau ibuku, iprosiding ikonferen. iSumber-sumber iyang itidak iditerbitkan ipula itermasuklah ikertas ikerja idari iseminar, ikonvensyen, ipersidangan, isimposium, ibengkel, ikolokium, iperbincangan, ikongres idan isebagainya. iFail isyarikat, ifail iperibadi, isurat imenyurat, idiari, imemo, ibuku inota imakmal, itemuramah, irakaman iradio, ilukisan, ipemerhatian, ilaporan ipenyelidikan idan ilatihan iilmiah ijuga imerupakan isumber iprimer iyang itidak iditerbitkan. Bagi isumber isekunder iterdiri idaripada ibahan iatau idokumen iyang idikaji imelalui iiIipembacaan ibahan ibertulis imaklumat iyang itelah idicatatkan idi itempat ilain. iSumber iini imerangkumi imajalah, ijurnal, iensiklopedia, iakhbar, irisalah, ilaporan itahunan ijabatan idan iblog. iSumber ikedua imelibatkan ianalisis, isintesis, itafsiran iatau ipenilaian imaklumat iasal idan imerupakan ibahan iyang itelah idiolah, idicetak idan idisebarkan ikepada iumum.. 40. FYP FTKW. Ciri-ciri iyang iterdapat idi idalam isumber iprimer, iialah imerupakan.

(55) imaklumat iatau iilmu ipengetahuan ibaru. iSumber isekunder iini imenyusun isumber iprimer idengan ilebih isistematik isupaya isenang idiakses. iSumber iini ijuga ilebih imerupakan ipenilaian, ikomen, iringkasan, iatau ipemeriksaan ike iatas ikarya iatau ipenyelidikan iseseorang imengenai isesuatu iperkara idan isebagainya. iWalaupun isumbersekunder ibegitu iberguna iuntuk imengesan isumber ilain, iperlulah iberhati-hati idalam imenilai isumber iini isama iada iianya imempunyai ikeresahan iatau iberat isebelah iatau icondong ike iarah itertentu. iContoh isumber-sumber isekunder iialah iterbitan iberkala, iterbitan ibersiri iatau ijurnal iyang imemberi ilaporan itentang iperkembangan isumber iprimer. iPerkhidmatan iindeks idan iabstraks, iulasan, ibuku iteks, imonograf, ibahan-bahan irujukan iasas, iensiklopedia, ikamus, iglossori, iistilah, ibuku ipanduan, ijadual idan iformula ijuga imerupakan isumber isekunder. iDalam ikajian iini, ipengkaji itelah imenggunakan ibeberapa ikaedah ikajian ibagi imemenuhi iobjektif iseperti iyang itelah idinyatakan ipada iRajah i3.1 iberikut. 41. FYP FTKW. Ciri-ciri iyang iterdapat idi idalam isumber isekunder, iiaitu ibukanlah.

(56) (Kualitatif). Data Primer. Data Sekunder. Pemerhatian. Catatan. Nota Lapangan. Rakaman Fota/Video. Internet. Analisis Data. Dapatan. Rajah 3.2.1 :Carta Alir Metodologi Kajian.. 42. Perpustakaan. FYP FTKW. Metodologi Kajian.

(57) idalam imelancarkan idan imemudahkan ikerja ipengkaji imelalui iKajian isebagai isumber ipanduan idan irujukan ikeseluruhan ikerja ikepada ipengkaji idalam imenyiapkan ipenyelidikan iini. iKajian itindakan idilakukan isecara isistematik idan imengambil ikira ipelbagai iteknik ikajian idan ipenyelidikan i(Ferrance, iE; i2000). iSecara iamnya, ikaedah ikajian i( iRajah i3.2.2) idibawah imenjelaskan iproses ikajian itindakan iyang iakan ipengkaji imenggunakan isecara ikeluruhan ikaedah iagar isumber imaklumat iyang idiperolehi idan ilebih itersusun. Mengenalpasti Masalah Mengumpul Data Menilai Tindakan. Merancang Tindakan Melakukan Tindakan. Rajah 3.2.2 : Proses Kajian Tindakan (Ferrance, E; 2000). 43. FYP FTKW. Carta ialiran ikaedah ikajian i(Rajah i3.2.1 i) iproses iyang iterpenting.