.... ,
C t;~:~XJ ')'
KESANPEMBANGUNANPERUMAHANTERHADAP KUALITI HID UP PENDUDUK BANDAR
LINDA ANAK ABRAHAM
PUSAT PENGAJIAN PERUMAHAN, BANGUNAN DAN PERANCANGAN
UNIVERSITI SAINS MALAYSIA PULAU PINANG
MEl 2006
RHS509 PROJEK PENYELIDIKAN PERUMAHAN
KESANPEMBANGUNANPERUMAHANTERHADAP KUALITI HID UP PENDUDUK BANDAR
KA WASAN KAJIAN: BANDAR SRI AMAN, SARA WAK
Oleh:
LINDA ANAK ABRAHAM
Diaj ukan Kepada:
Pusat Pengajian Perumahan, Bangunan dan Perancangan U niversiti Sains Malaysia
Untuk Memenuhi Sebahagian Daripada Syarat-syarat Pengijazahan Sarjana Sains (Perumahan)
PULAU PINANG MEI2006
PERAKUAN
Disertasi ini disampaikan dalam bentuk kajian ilmiah bagi memenuhi syarat-syarat penganugerahan ljazah Sarjana Sains (Perumahan), Universiti Sains Malaysia. Ia adalah basil penyelidikan saya sendiri kecuali seperti yang dinyatakan.
Disertasi ini belum pernah diserahkan dan diterima sepenuhnya atau sebahagian daripadanya bagi memenuhi sebarang ijazah dan pada masa ini tidak dikemukakan untuk mana-mana ijazah lain.
Diakui oleh :
Linda anak Abraham
Disahkan oleh :
Pusat Pengajian Perumahan, Bangunan dan Perancangan Universiti Sains Malaysia
Pulau Pinang
Mei2006
PENGHARGAAN
Dengan kesempatan ini, saya ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan kepada semua pihak yang telah memberi dorongan dan tunjuk ajar dalam menyediakan laporan disertasi ini.
Terlebih dahulu saya ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada Prof Madya Dr. Zulkifli Hanafi selaku penyelia yang selama ini memberi tunjuk ajar, idea dan pandangan yang amat bemilai bagi menyiapkan laporan ini. Terima kasih juga diucapkan kepada Prof Madya Talhah Idrus selaku pemeriksa laporan ini yang memberi sedikit sebanyak komen untuk memperbetul dan memperbaiki cara penulisan laporan ini.
Penghargaan dan terima kasih yang tidak terhingga juga diberikan kepada kedua- dua ibu bapa saya di atas sokongan baik dari segi nasihat dan kewangan untuk menjayakan penulisan laporan ini. Tidak lupa penghargaan ini juga ditujukan kepada ketiga-tiga orang adik-beradik saya yang sudi membantu dalam mengedarkan borang soal selidik kepada responden yang terbabit di kawasan kajian.
Terima kasih turut diucapkan kepada pihak Pusat Pengajian Perumahan, Bangunan dan Perancangan, Universiti Sains Malaysia terutama kakitangan Pusat Sumber yang memberi kebenaran penggunaan bahan-bahan bacaan dan kajian-kajian terdahulu sebagai rujukan saya. Penghargaan ini juga diberikan kepada pihak Perpustakaan Hamzah Sendut I dan Perpustakaan Hamzah Sendut II, Universiti Sains Malaysia yang menyediakan pelbagai bahan rujukan yang digunakan untuk menyiapkan laporan disertasi ini.
Ak:hir sekali, ucapan terima kasih juga ditujukan kepada pihak-pihak berikut yang telah memberi sedikit sebanyak maklumat dalam membantu saya menghasilkan penyelidikan ini dengan jayanya:
1. Majlis Daerah Sri Aman (MDSA) 2. Bahagian Kerja Raya, MDSA 3. Bahagian Kesihatan Awam, MDSA
4. Jabatan Tanah dan Survei, Sarawak (Bahagian Sri Aman) 5. Jabatan Perangkaan (Bahagian Sri Aman)
6. Pemaju Sabu Development Sdn. Bhd.
7. Ketua Kampung, Kampung Hilir, Sri Aman
8. Pengerusi Persatuan Penduduk Taman Siang, Sri Aman 9. Pengerusi Persatuan Penduduk Taman Sri Jaya, Sri Aman
10. Semua pihak yang terlibat secara langsung dan tidak langsung dalam kajian ini.
11
ABSTRACT
This study will examine the effects of housing development on the quality of life of urban residents. The chosen location of the study is includes four selected residential areas:
Taman Siang, Taman Sri Jaya, Quarters of Jabatan Ke1ja Raya (JKR) staffs and Kampung Hilir which situated in Bandar Sri Aman, Sarawak.
Housing development in urban area is closely related to its economics activities.
Besides, the easier access to the housing also successfully attracted people to live in urban area. For instance, housing units with complete facilities and infrastructures are providing for the residents to give a better quality of life to them. While housing development that ignore living aspects such as environment, neighbourhood etc may reduce the quality of residents' life.
In this study, the list of quality ~~ life 's measurement is summarized based on the literature review and it is also used in analyzing the data from the questionnaires. The list is determines through the formula of satisfaction index so that the level of quality of life of the residents will be known. It also helps the writer to determine the issues that exist in housing development. Suggestions are propose to reduce the issues.
ABSTRAK
Kajian ini akan menyelidik tentang kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar. Lokasi kajian yang dipilih untuk menjalankan kajian ini terdiri daripada empat buah kawasan perumahan terpilih: Taman Siang, Taman Sri Jaya, Kuarters kakitangan Jabatan Kerja Raya (JKR) dan Kampung Hilir yang terletak di Bandar Sri Aman, Sarawak.
Pembangunan perumahan di bandar berkait rapat dengan aktiviti ekonominya. Selain itu, akses kepada perumahan yang lebih mudah di bandar juga telah berjaya menarik ramai penduduk untuk tinggal di kawasan bandar. Misalnya, unit perumahan yang lengkap dengan pelbagai kemudahan dan infrastruktur disediakan kepada penduduk untuk memberikan kualiti hidup yang lebih baik kepada mereka. Sementara itu, pembangunan perumahan yang mengabaikan aspek kehidupan seperti alam sekitar, kejiranan dan lain- lain boleh mengakibatkan kualiti hidup penduduk terjejas.
Dalam kajian ini, senarai kayu ukur kualiti hidup dirumuskan berdasarkan kajian literatur dan digunakan dalam penganalisaan data daripada soal selidik. Senarai tersebut ditentukan menggunakan formula indeks kepuasan supaya tahap kualiti hidup penduduk dapat diketahui. Ia juga membantu penulis dalam mengenalpasti isu-isu yang timbul dalam pembangunan perumahan. Cadangan-cadangan dikemukakan untuk mengurangkan isu-isu ini.
lV
KANDUNGAN
PERKARA
PERAKUAN PENGHARGAAN ABSTRACT
ABSTRAK
SENARAI KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI GAMBAR
BABSATU :PENGENALAN 1.0 PENDAHULUAN
1.1 LAT AR BELAKANG KAJIAN 1.2 PERMASALAHAN KAJIAN 1.3 OBJEKTIF KAHAN
1.4 SKOPKAJIAN
1.5 METODOLOGI KAJIAN 1.5.1 Kaedah Persampelan 1.5.2 Kaedah Analisis 1.6 RUMUSAN
BAB DUA : KONSEP PEMBANGUNAN, PERUMAHAN DAN KUALITI HIDUP
2.0 PENDAHULUAN
2.1 DEFINISI PEMBANGUNAN 2.2 DEFINISI PERUMAHAN
MUKASURAT
ll 111
IV
v-vm
IX-Xll Xll X111
1-17 1 1 5 6 6 8 14 15 17
18-30 18 19 20
2.2.1 Definisi Rumah Tradisional 2.2.2 Definisi Rumah Moden
2.3 DEFINISI DAN KONSEP KUALITI HIDUP 2.4 RUMUSAN
BAB TIGA : PEMBANGUNAN PERUMAHAN TRADISIONAL 3.0 PENDAHULUAN
3.1 LA TAR BELAKANG PERUMAHAN TRADISIONAL DIMALAYSIA
3.2 CIRI-CIRI PERUMAHAN TRADISIONAL 3.2.1 Rekabentuk
3.2.2 Susunatur dan Orientasi Rumah 3.2.3 Bahan Binaan
3.2.4 PelanRumah 3.2.5 Jarak
3.2.6 Binaan Dinding, Lantai dan Bumbung 3.2.7 Hiasan
3.2.8 Landskap
3.3 KELEBIHAN PERUMAHAN TRADISIONAL 3.3.1 Tahap Keselesaan dan Kepuasan yang Tinggi 3.3.2 Kos Pembinaan yang Murah
3.3.3 Ketinggian Nilai-Nilai So sial, Agama Dan Kebudayaan Dalam Pembinaan
3.4 KEKURANGAN PERUMAHAN TRADISIONAL 3.4.1 Daya Ketahanan Yang Rendah Terhadap
Cuaca Dan Bencana Alam 3.4.2 Kekurangan Kemudahan Asas 3.5 RUMUSAN
Vl
23 23 23 30
31-48 31
32 33 33 34 36 36 38 38 40 40 41 41 42
43 45
45 46 47
BAB EMPA T: KA WASAN KAJIAN : PEMBANGUNAN PERUMAHAN MODEN
4.0 PENDAHULUAN
4.1 LAT AR BELAKANG KA W ASAN KAJIAN 4.2 PEMBANGUNAN PERUMAHAN DI SRI AMAN,
SARAWAK
4.3 CIRI-CIRI PERUMAHAN MODEN 4.3.1 Rekabentuk
4.3.2 Susunatur dan Orientasi Rumah 4.3.3 Bahan Binaan
4.3.4 PelanRumah 4.3.5 Jarak
4.3.6 Binaan Dinding, Lantai dan Bumbung 4.3.7 Hi a san
4.3.8 Landskap
4.4 KELEBIHAN PERUMAHAN MODEN
4.4.1 Kemudahan Infrastruktur yang Mencukupi 4.5 KEKURANGAN PERUMAHAN MODEN
4.5.1 Tahap Keselesaan dan Kepuasan yang Kurang Baik 4.5.2 Kos Pembangunan yang Mahal
4.6 KESAN-KESAN PEMBANGUNAN PERUMAHAN 4.6.1 Pencemaran Alam Sekitar dan Kesesakan 4.6.2 Masalah Kesihatan
4.6.3 Masalah Kejiranan
4.6.5 Masalah Sosial dan Jenayah 4.7 RUMUSAN
BAB LIMA : ANALISIS DAN PENEMUAN KAJIAN 5.0 PENDAHULUAN
5.1 ANALISIS KAJIAN
5. 1. 1 Latar Belakang Responden
49-73 49 49
53 55 55 55 57 57 59 59 60 61 61 61 62 62 64 65 65 68 69 71 73
74-145 74 77 77
5.1.2 Tempat Kediaman Responden
5.1.3 Tahap Keselesaan dan Tahap Kepuasan
5.1.4 Analisis Senarai Kayu Ukur Kualiti Hidup Berdasarkan Indeks Kepuasan
5.1.5 Persepsi Responden 5.2 PENEMUAN KAJIAN
5.2.1 Kelemahan Rekabentuk
5.2.2 Kegagalan Penyediaan Kemudahan Awam Yang Mencukupi
5.3.3 Isu Berkaitan Alam Sekitar
5.3.4 Isu Berkaitan Aspek Sosio-Ekonomi 5.3.5 lsu Berkaitan Aspek Sosio-Budaya 5.3 RUMUSAN
BAB ENAM :RUMUSAN DAN CADANGAN 6.0 PENDAHULUAN
6.1 RUMUSAN KAJIAN
6.2 CADANGAN-CADANGAN
6.2.1 Penerapan Rekabentuk Rumah Tradisional Dalam Rekabentuk Rumah Moden
6.2.2 Penekanan Aspek Perancangan 6.2.3 Peningkatan Penyelenggaraan
6.2.4 Peningkatan Kemudahan-kemudahan Awam 6.2.5 Penyediaan Perumahan Mampu Dimiliki
yang Lebih Banyak
6.2.6 Peningkatan Peluang-peluang Pekerjaan 6.2.7 Pembentukan Sistem Sosial yang Aktif
dan Berfungsi
BIBLIOGRAFI LAMP IRAN
Vlll
86 98
115 125 134 134
138 139 141 142 144
146-153 146 146 149
149 150 151 151
152 152
153
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1 Kadar Urbanisasi Mengikut Negeri, 1995, 2000 dan 2005 3 Jadual 1.2 Keperluan Perumahan Dalam Rancangan Malaysia Keenam,
Rancangan Malaysia Ketujuh dan Rancangan Malaysia
Kelapan (Unit) 4
Jadual1.3 Saiz Sampel Mengikut Lokasi Dalam Kawasan Kajian 15 Jadual2.1 Komponen Untuk Memperbaiki Kualiti Hidup 26 Jadual2.2 lndikator-indikator Kualiti Hidup Malaysia 28
Jadual 4.1 Jumlah Unit Rumah di Kawasan Kajian 52
Jadual4.2 Jumlah Tempat Kediaman, lsi Rumah dan Penduduk
Mengikut Etnik di Sarawak, 2000 54
Jadual4.3 Bilangan Tempat Kediaman dan lsi Rumah Dalam Kawasan
Bandar dan Luar Bandar di Sri Aman, 2000 54 Jadual5.1 Saiz Sampel Mengikut Kawasan Perumahan Terpilih di
Lokasi Kajian 74
Jadual5.2 Julat lndeks Kepuasan 76
Jadual5.3 Peratus Responden Mengikut Jantina dan Umur 78 Jadual 5.4 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Bangsa 79 Jadual5.5 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Status Perkahwinan 80 Jadual5.6 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Pendapatan
Bulanan lsi Rumah dan Saiz lsi Rumah 82
Jadual5.7 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Asal 83 Jadual 5.8 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Sebab Utama
Menetap di Kediaman Sekarang 85
Jadual5.9 Bilangan dan Peratus Mengikut Status Pemilikan Rumah
di Kawasan Kajian 86
Jadual 5.10 Bilangan dan Peratus Mengikut Jenis Rumah di Kawasan
Kajian 88
Jadual 5.11 Perhubungan Di Antara Jenis Rumah dan Status Pemilikan
Rumah di Kawasan Kajian 89
Jadual 5.12 Bilangan dan Peratus Mengikut Harga Rumah di Kawasan
Kajian 90
Jadual5.13 Bilangan dan Peratus Mengikut Bilangan Bilik Dalam Rumah
dan Saiz lsi Rumah di Kawasan Kajian 92
Jadual 5.14 Bilangan dan Peratus Mengikut Jenis Lantai Dalam Rumah
di Kawasan Kajian 93
Jadual 5.15 Bilangan dan Peratus Mengikut Jenis Dinding Dalam Rumah
di Kawasan Kajian 94
Jadual5.16 Bilangan dan Peratus Mengikut Jenis Bumbung Dalam Rumah
di Kawasan Kaj ian 96
Jadual 5.17 Bilangan dan Peratus Mengikut Tipologi Bangunan di Kawasan
Kajian 97
Jadual 5.18 Bilangan dan Peratus Responden Mengikut Tahap Keselesaan
Terhadap Tempat Kediaman 99
Jadual 5.19 Perhubungan di Antara Tahap Keselesaan Terhadap
Pengudaraan dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 100 Jadual 5.20 Perhubungan di Antara Tahap Keselesaan Terhadap
Pencahayaan dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 101 Jadual5.21 Perhubungan di Antara Tahap Keselesaan Terhadap
Kebisingan Persekitaran dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 102 Jadual 5.22 Perhubungan di Antara Tahap Keselesaan Terhadap Privasi
dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 103
Jadual5.23 Perhubungan Di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Keluasan
Rumah dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 104 Jadual 5.24 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Bilangan
Bilik Dalam Rumah dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 105 Jadual5.25 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Keluasan
Bilik Dalam Rumah dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 106 Jadual5.26 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Bilangan
Bilik Mandi/Tandas dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 107
X
Jadual5.27 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap
Kedudukan Dapur dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 108 Jadual 5.28 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Kedudukan
Ruang Tamu dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 109 Jadual 5.29 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Tempat
Jemur Pakaian dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 110 Jadual5.30 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Tempat
Buang Sampah dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 111 Jadual 5.31 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Susunatur
Bilik/Ruang dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 112 Jadual5.32 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Halaman
Rumah dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 113 Jadua15.33 Perhubungan di Antara Tahap Kepuasan Terhadap Bahan
Binaan dan Jenis Rumah di Kawasan Kajian 114 Jadual 5.34 Indeks Kepuasan Responden Terhadap Unit Kediaman 116 Jadual5.35 Indeks Kepuasan Responden Terhadap Infrastruktur
dan Kemudahan A warn 118
Jadual5.36 Indeks Kepuasan Responden Terhadap Pengangkutan
A warn dan Perkhidmatan Am 120
Jadual5.37 Indeks Kepuasan Responden Terhadap Aspek Kesihatan
dan Keadaan Persekitaran 121
Jadual5.38 Indeks Kepuasan Responden Terhadap Aspek Sosio-Budaya 122 Jadual5.39 Bilangan dan Peratus Mengikut Jenis Pekerjaan dan
Taraf Pendidikan 124
Jadual5.40 Bilangan dan Peratus Mengikut Persepsi Pembangunan
Perumahan di Bandar Meningkatkan Atau Tidak Meningkatkan
Kualiti Hidup 126
Jadual 5.41 Bilangan dan Peratus Mengikut Persepsi Keinginan Memiliki
RumahLain 127
Jadual5.42 Bilangan dan Peratus Mengikut Harga Rumah yang Mampu
Dibeli 129
Jadual5.43 Bilangan dan Peratus Mengikut Harga Rumah yang Mampu
Dibeli dan Pendapatan Bulanan lsi Rumah 130 Jadual5.44 Bilangan dan Peratus Mengikut Persepsi Responden Terhadap
Kesan-kesan Pembangunan Perumahan 132
Jadual 5.45 Bilangan dan Peratus Mengikut Persepsi Responden Terhadap
Cara Meningkatkan Kualiti Hidup di Kawasan Bandar 133
SENARAI RAJAH
Rajah 1.1 Metodologi Kajian 13
Rajah 3.1 Susunan Fungsi Ruang 37
Rajah 5.1 Peratus Responden Mengikut Bangsa 79
Rajah 5.2 Peratus Responden Mengikut Status Perkahwinan 81
Rajah 5.3 Peratus Responden Mengikut Asal 84
Rajah 5.4 Peratus Responden Mengikut Sebab Utama Menetap di
Kediaman Sekarang 85
Rajah 5.5 Peratus Mengikut Status Pemilikan Rumah di Kawasan Kajian 87 Rajah 5.6 Peratus Mengikut Jenis Rumah di Kawasan Kajian 88 Rajah 5.7 Peratus Mengikut Harga Rumah di Kawasan Kajian 91 Rajah 5.8 Peratus Mengikut Jenis Lantai Dalam Rumah di Kawasan Kajian 93 Rajah 5.9 Peratus Mengikut Jenis Dinding Dalam Rumah di Kawasan
Kajian 95
Rajah 5.10 Peratus Mengikut Jenis Bumbung Dalam Rumah di Kawasan
Kajian 96
Rajah 5.ll Peratus Mengikut Tipologi Bangunan di Kawasan Kajian 98 Rajah 5.12 Peratus Mengikut Persepsi Pembangunan Perumahan di Bandar
Meningkatkan Atau Tidak Meningkatkan Kualiti Hidup 126 Rajah 5.13 Peratus Mengikut Persepsi Keinginan Memiliki Rumah Lain 128 Rajah 5.14 Peratus Mengikut Harga Rumah yang Mampu Dibeli 129 Rajah 5.17 Peratus Mengikut Persepsi Responden Terhadap Cara
Meningkatkan Kualiti Hidup di Kawasan Bandar 134 Rajah 5.18 Pelan Lantai Unit Kediaman dan Pelan Lokasi Taman Sri Jaya 137
Xll
SENARAI GAMBAR
Gam bar 3 .1 Pemandangan di Rumah Melayu yang Mempunyai Halarnan yang Luas
Gambar 3 .2 Halarnan Hadapan Rumah yang Luas di Rumah Melayu Gambar 3.3 Dewan Serbaguna Kampung Hilir yang Digunakan Sebagai
Tempat Mengadakan Aktiviti Sosial
Gambar 4.1 Susunatur Secara "Rigid' dalam Perumahan Teres Satu Tingkat di Taman Sri Jaya
Gambar4.2 Susunatur Secara "Rigid' dalam Perumahan Teres Dua Tingkat di Taman Siang
Gambar 4.3 Halaman Hadapan Rumah Sesebuah di Taman Siang Gambar 4.4 Penghuni Terdedah Kepada Bunyi Bising Kenderaan
Disebabkan Rumah Didirikan Berdekatan Dengan Jalan Gambar 4.5 Rumah Pangsa Kuaters JKR yang Dibina Berdekatan
Dengan J alan
Gambar4.6 Pagar Memisahkan Penghuni Daripada Mengenali Jirannya yang Lain
Gambar 5.1 Ruang Menjemur Pakaian di Rumah Teres Dua Tingkat Garnbar 5.2 Ruang Menjemur Pakaian di Rumah Kedai di Taman Sri Jaya Gambar 5.3 Satu-satunya Pondok Telefon di Taman Siang
*Nota: Semua Jadual, Rajah dan Gambar yang disertakan adalah basil penulisan kecuali yang dinyatakan.
34 35
47
56
57 61
67
68
71 136 136 139
BAB SATU:
PENGENALAN
KESAN PEMBANGUNAN PERUMAHAN TERHADAP KUALITI HIDUP PENDUDUK BANDAR
BABSATU:
PENGENALAN
1.0 PENDAHULUAN
Pembangunan perwnahan di bandar tidak harus hanya melihat pada aspek pembekalan perumahan semata-mata. Pembangunan perumahan perlu merangk:umi keselesaan penduduk terhadap unit perumahan yang didiami, keadaan persekitaran, kemudahan komuniti dan lain-lain. Faktor-faktor inilah yang akan menentukan sama ada kualiti hidup penduduk meningk:at atau tidak hasil daripada pembangunan perumahan yang dijalankan.
Oleh itu, kajian berkenaan kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar dijalankan untuk meninjau pembangunan perumahan yang mendatangkan akibat kepada kehidupan penduduk di bandar khasnya.
1.1 LATARBELAKANGKAJIAN
Malaysia telah mengalami proses urbanisasi yang pesat semenjak Dasar Ekonomi Baru (DEB) diperkenalkan pada tahun 1970. DEB yang mempunyai matlamat serampang
dua mata iaitu membasmi kemisk:inan dan menyusun semula masyarakat telah dilihat sebagai satu dasar yang menggalakkan penduduk 1uar bandar berhijrah ke bandar demi merebut peluang pekerjaan yang disediakan di kawasan bandar. Keadaan ini telah menyebabkan jumlah penduduk bandar semak:in bertambah saban tahun.
Merujuk Jadual 1.1, dalam Rancangan Malaysia Kelapan (2001 - 2005), didapati kadar urbanisasi bagi seluruh negeri-negeri di Malaysia termasuk Wilayah Persekutuan Putrajaya dan Wilayah Persekutuan Labuan pada tahun 2005 adalah berjumlah 66.9%
berbanding tahun 2000 (61.8%). Angka ini menunjukkan peningkatan sebanyak 5.1%.
Walau bagaimanapun, kadar pertumbuhan purata tahunan populasi bandar dalam Rancangan Malaysia Kelapan telah menurun (3.8%) berbanding dalam Rancangan Malaysia Ketujuh (4.8%) (Malaysia, 2001:146).
Walaupun kadar pertumbuhan populasi bandar menunjukkan penurunan, namun penyediaan perumahan terus menjadi keutamaan bagi pihak pemerintah dalam usaha memenuhi keperluan perumahan bagi penduduk bandar. Berdasarkan Jadual 1.2, didapati jumlah keperluan perumahan semak:in meningkat dari tahun ke tahun. Dalam Rancangan Malaysia Keenam (1991 -1995), keperluan perumahan di Malaysia telah meningkat dalam Rancangan Malaysia Ketujuh (800, 000 unit) berbanding dalam Rancangan Malaysia Keenam ( 444, 867 unit). Namun, dalam Rancangan Malaysia Kelapan jumlah keperluan perumahan telah menurun (782, 300 unit). Keadaan ini mungkin disebabkan kadar pertumbuhan purata tahunan populasi bandar yang menurun dalam Rancangan Malaysia Kelapan.
- 2-
Jadual1.1 Kadar Urbanisasi Mengikut Negeri, 1995,2000 dan 2005 Kadar Urbanisasi
-i
1995
i Lebih Membangun 66.5 54.4
a 49.5
Sembilan 47.3
56.2
Pinang 77
~or• 80.8
ili Persekutuan 100 Lumpur
i Kurang Membangun 37.4
l 35.1
tan 33.5
g 35
29.6
2 39.8
ak 41.8
gganu 46.6
~sia 55.1
r1asuk Wilayah Persekutuan Putrajaya r1asuk Wilayah Persekutuan Labuan
(76)
2000 2005
73.4 77.7 63.9 69.1 67.3 75.3 55 58.2 59 65.3 79.5 83.3 88.3 92.7100 100
42.1 45.9 38.7 43.3 33.5 36.7 42.1 44 33.8 38.9 49.1 53.2 47.9 54.6 49.4 50.1 61.8 66.9
•: Rancangan Malaysia Kelapan (Malaysia, 2001:146)
Kadar Pertumbuhan Purata
I
Tahunan Populasi Bandar (OA1)
RM7 RM8
4.9 3.8
5.7 3.8
7.5 3.2
4.4 2.3
1.9 3
2.7 3.1
7.3 5
2 2.2
4.7 3.9
3.9 3.9
0.5 2.8
5.2 2.2
3.5 3.7
7.7 4.9
4.4 4.8
2.7 1.6
4.8 3.8
Jaduall.l Keperluan Perumahan Dalam Rancangan Malaysia Keenam, Rancangan Malaysia Ketujuh dan Rancangan Malaysia Kelapan (Unit)
Rancangan
Pemban,.nan Keperluan baru Pen~antian Jumlah Rancangan Malaysia
Keenam (1991 - 1995) 444,867 157,856 602, 723
Rancangan Malaysia
-
Ketujuh (1996 - 2000) 740,000 60,000 800,000
Rancangan Malaysia
Kelapan (200 1 - 2005) 732, 100 50,200 782,300
Sumber: Rancangan Malaysia Keenam (Malaysia, 2001: 376) Rancangan Malaysia Ketujuh (Malaysia, 1996: 573) Rancangan Malaysia Kelapan (Malaysia, 1991: 51 9)
Namun, pembangunan perumahan yang pesat juga boleh memberi tekanan kepada alam sekitar secara amnya, misalnya masalah pencemaran dan kesesakan. Hal ini disebabkan pembangunan seperti pembinaan jalan perhubungan, kawasan kediaman dan sebagainya memerlukan alam sekitar untuk diceroboh. Secara khususnya pula, perkembangan perumahan juga turut menyumbang pada masalah lain seperti masalah hubungan komuniti di bandar.
Oleh yang demikian, selain membincangkan ciri-ciri perumahan yang dapat meningkatkan kualiti hidup penduduk bandar, aspek pembangunan perumahan yang
-4-
mendatangkan kesan terhadap alanr sekitar dan masalah lain di bandar juga akan diselidik.
Kepuasan penghuni terhadap unit rumah dan persekitaran perumahan serta pandangan penghuni sama ada pembangunan perumahan telah meningkatkan kualiti hidup mereka dan kesan-kesan pembangunan perumahan terhadap kehidupan penghuni juga akan dikaji.
Kawasan kajian yang dipilih untuk menjalankan kajian berkenaan kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar ini adalah Sri Aman, Sarawak. Tujuan pemilihan kawasan kajian akan diterangkan dalam skop kajian dan butir- butir mengenai kawasan kajian akan dijelaskan dengan lebih lanjut dalam Bah Empat kajian ini.
1.2 PERMASALAHAN KAJIAN
Permasalahan kajian yang berkaitan dengan kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar telah mendorong penulis untuk menjalankan kajian ini. Oleh itu, beberapa permasalahan kajian telah dinyatakan untuk memudahkan penulis menyelidik bidang yang hendak dikaji:
1. Masalah pencemaran alam sekitar akibat daripada pembangunan pesat perumahan yang memberi kesan terhadap kualiti hidup penduduk.
n. Masalah hubungan komuniti atau kejiranan yang berlaku di kawasan bandar.
iii. Masalah ketidakselesaan penduduk terhadap unit yang didiami.
1.3 OBJEKTIF KAJIAN
1. Mengkaji kesan-kesan yang wujud daripada pembangunan perumahan yang dilakukan di kawasan bandar.
11. Mengkaji isu-isu yang timbul daripada kesan pembangunan perumahan di kawasan bandar terutamanya di kawasan kajian.
iii. Merumuskan satu senarai kualiti hidup dan mengemukakan cadangan-cadangan untuk mengurangkan isu-isu pembangunan perumahan.
1.4 SKOP KAJIAN
Skop kajian meliputi tumpuan kepada kesan pembangunan perumahan di kawasan bandar iaitu di kawasan kajian. Kesan pembangunan perumahan yang dimaksudkan adalah merangkumi aspek alam sekitar dan sedikit sebanyak meliputi aspek sosio-ekonomi dan sosio-budaya penduduk di kawasan kajian.
-6-
Selain itu, skop kajian turut menyentuh tentang pembangunan perumahan tradisional bagi membuat perbandingannya dengan pembangunan perumahan moden dari segi kelebihan dan kekurangan kedua-dua jenis perumahan tersebut yang mempengaruhi kehidupan penghuni. Kepuasan penduduk terhadap unit kediaman dan persekitaran serta persepsi penduduk terhadap pembangunan perumahan yang dapat meningkatkan kualiti hidup di bandar juga akan dikaji.
Seperti yang telah dinyatakan, lokasi kajian yang dipilih untuk menjalankan kajian ini adalah Sri Aman yang merupakan satu daripada sebelas bahagian yang terdapat di negeri Sarawak. Faktor utama yang mendorong penulis untuk menjalankan penyelidikan di kawasan kajian adalah Bandar Sri Aman merupakan kawasan yang terletak berhampiran dengan tempat tinggal penulis. Hal ini akan memudahkan penulis untuk mendapatkan maklumat berkenaan kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk di SriAman.
Faktor kedua ialah Sri Aman telah mengalami proses perbandaran sedikit demi sedikit. Perubahan ini sudah pasti meningkatkan jumlah permintaan terhadap perumahan untuk menampung jumlah penduduk yang semakin bertambah. Oleh itu, penulis ingin meninjau tentang pembangunan perumahan yang berlaku di kawasan kajian terse but.
Selain itu, minat juga mendorong penulis untuk menjalankan kajian ini di Sri Aman. Penulis ingin mengetahui dengan lebih lanjut tentang pembangunan perumahan
yang telah dilakukan dan kesannya terhadap penduduk yang mendiami kawasan Bandar Sri Aman.
Faktor terakhir adalah Sri Aman terletak dalam kategori bandar iaitu jenis lokasi yang ingin dikaji oleh penulis. Oleh itu, ia merupakan lokasi kajian yang sesuai untuk menjalankan kajian ini. Akhir sekali, daripada kajian yang dijalankan, penulis akan mencuba untuk merumuskan satu senarai kualiti hidup yang digunakan untuk mengukur kualiti hidup penduduk bandar dan mengemukakan beberapa cadangan untuk memperbaiki corak pembangunan perumahan yang dapat meningkatkan kualiti hidup penduduk.
1.5 METODOLOGI KAJIAN
Metodologi kajian adalah penting dalam proses pengumpulan dan penganalisaan data. Menurut Hashim Awang (1984: 47), metodologi merupakan falsafah penyelidikan yang merangkumi andaian-andaian dan nilai-nilai yang menjadi dasar alasan penyelidikan dan ukuran atau pun kriteria yang digunakan untuk mentafsir data dan membuat kesimpulan. Terdapat duajenis data yang dikumpul iaitu data primer dan data sekunder.
i. Data Primer
Data primer adalah dihasilkan oleh penyelidik yang bertanggungjawab ke atas rekabentuk kajian, pengumpulan, analisis dan laporan data (Blaikie, 2000: 183). Hal ini
- 8-
bermakna penyelidik (penulis) untuk kajian ini merupakan orang yang berperanan membuat rekabentuk, pengumpulan, analisis dan laporan data untuk kajian berkenaan kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar ini.
Pengu.mpulan data primer untuk kajian ini dibuat melalui kaedah kuantitatif yang merangkumi tiga teknik pengu.mpulan data iaitu soal selidik, temubual dan pemerhatian.
(a) Soal Selidik
Borang soal selidik diedarkan kepada responden yang terlibat dalam persampelan yang mewakili populasi. Ia mengandungi soalan-soalan berbentuk open-ended dan dose- ended. Soalan berbentuk open-ended memerlukan responden menjawab soalan dengan memberikan jawapan sendiri terhadap soalan yang dikemukakan (Babbie, 1986:127).
Ruang disediakan untuk responden menjawab soalan yang diberikan.
Berbeza dengan soalan berbentuk open-ended, jawapan-jawapan telah pun disediakan untuk responden menjawab soalan jenis dose-ended. Dalam soalan jenis dose- ended, responden perlu menandakan satu jawapan mengikut senarai jawapan yang disediakan oleh pengkaji. Selain itu, seseorang penyelidik perlu membuat soalan close- ended berdasarkan dua jenis struktur soalan iaitu menyeluruh (exhaustive) dan khusus (exclusive). Dalam kategori soalan menyeluruh, responden diminta menyatakan jawapan untuk soalan yang mempunyai jawapan 'Lain-lain (Sila nyatakan: '. Bagi kategori soalan khusus, responden boleh memilih lebih daripada satu jawapan (Babbie, 1986:127-128). Namun, kategori ini boleh menyukarkan pengkaji untuk menganalisis data
kerana tidak semestinya responden akan memilih lebih dari satu jawapan untuk soalan yang diberi. Oleh itu, penulis hanya menggunakan kategori soalan close-ended secara menyeluruh di dalam kajian ini (rujuk Lampiran 1.2).
Penganalisisan data akan dibuat menggunakan kaedah Statistical Packages for Social Sciences (SPSS) selepas borang-borang soal selidik telah siap dijawab oleh responden-responden yang dipilih mengikut kaedah persampelan.
(b) Temubual
Kaedah temubual digunakan untuk mendapatkan maklumat yang lebih terperinci berkaitan bidang yang ingin dikaji. Dalam konteks ini, penulis telah menggunakan dua teknik temubual iaitu temubual secara formal dan temubual secara tidak formal.
Teknik temubual secara formal dibuat dengan menemuramah profesional yang terlibat dalam pembangunan dan perancangan perumahan sama ada agensi kerajaan atau swasta. Dalam kajian ini, penulis telah menjalankan temubual secara formal dengan pihak kerajaan tempatan iaitu Majlis Daerah Sri Aman (MDSA) dengan menetapkan tarikh dan masa yang sesuai untuk menjalankan temubual tersebut. Temubual ini diadakan bersama 3 orang profesional dari MDSA yang terpilih sebagai sampel untuk kaedah ini pada 20 Disember 2005, antara jam 3.00 hingga 4.30 petang. Setiap sampel ditemuramah selama 30 minit dan secara berasingan di bilik masing-masing.
- 10-
Sementara itu, temubual secara tidak formal dijalankan semasa penyelidik membuat kajian lapangan iaitu semasa mengedarkan borang selidik kepada responden yang terpilih sebagai sampel untuk kajian ini. Hal ini adalah untuk mendapatkan maklumat tambahan daripada responden berkenaan kajian yang dijalankan. Selain itu, temubual secara tidak formal juga diadakan bersama dengan Ketua Kampung, Kampung Hilir dan Pengerusi Persatuan Penduduk Taman Siang dan Taman Sri Jaya.
Bentuk soalan temubual yang dikemukakan adalah secara spontan dan melalui catatan yang dibuat oleh penulis. Oleh itu, bentuk soalan tersebut tidak disertakan dalam lampiran. Namun, soalan-soalan adalah berkisar tentang kesan pembangunan perumahan terhadap kualiti hidup penduduk bandar.
(c) Pengamatan
Pengamatan dilakukan dengan meneliti pembangunan perumahan yang dilakukan di kawasan kajian. Ia turut meninjau tentang perkara-perkara yang berkaitan dengan kehendak kajian seperti pandangan politik, persekitaran sosial, kelakuan dan tingkahlaku dan sebagainya. Kaedah ini lazimnya digunakan serentak dengan kaedah penyelidikan lain seperti soal selidik dan temubual. Teknik fotografi digunakan semasa penulis menjalankan pengamatan di kawasan kajian. Hal ini adalah untuk memberi gambaran tentang pembangunan perumahan yang telah dijalankan di kawasan kajian.
ii. Data Sekunder
Menurut Blaikie (2000: 183) lagi, data sekunder merupakan data kasar (raw data) yang telah dikutip oleh orang lain, sama ada untuk tujuan umum, misalnya banci dan statistik-statistik lain yang dihasilkan oleh kerajaan atau projek penyelidikan khusus.
Dalam konteks ini, penyelidik telah menggunakan kaedah tinjauan literatur dengan membuat pembacaan dan mengulas sumber-sumber bertulis yang dihasilkan oleh penyelidik dan penulis lain termasuk seperti yang dinyatakan oleh Blaikie. Sumber- sumber bertulis yang dimaksudkan adalah seperti berikut:
(a) Buku-buku yang berkaitan dengan kajian sama ada dihasilkan oleh penulis tempatan atau luar negara
(b) Tesis-tesis terdahulu yang dihasilkan oleh pelajar srujana perumahan (c) Jurnal
(d) Majalah-majalah seperti laporan banci penduduk dan perumahan, dan statistik yang berkaitan
(e) dan sebagainya.
Secara ringkasnya, metodologi kajian dapat digambarkan melalui Rajah 1.1 berikut:
- 12-
Mengumpul data primer
Mengenalpasti isu dan permasalahan kajian
Mengemukakan objektif kajian
..
Menganalisisdata ....
l
Menulis laporan awal
J
Membuat draf kajian
l
Membuat penyemakan dan pembetulan
l
Menulis laporan akhir
l
Menghasilkan penemuan dan cadangan kajian
Rajah 1.1 Metodologi Kajian
Mengumpul data sekunder
1.5.1 Kaedab Persampelan
Persampelan dibuat bagi mewakili populasi yang dipilih sebagai responden semasa mertialankan soal selidik di kawasan kajian. Pemilihan sebahagian elemen yang terdapat dalam satu populasi adalah disebut sebagai persampelan, di mana satu sampel ialah satu bahagian daripada populasi (Syed Arabi ldid, 1992:45).
Persampelan rawak mudah dari jenis persampelan kebarangkalian telah dipilih oleh penulis untuk menjalankan kajian ini. Dalam konsep persampe1an kebarangkalian, tiap- tiap unsur dalam populasi mempunyai peluang yang sama untuk dipilih dalam sampel.
Bagi menjalankan persampelan kebarangkalian, pengkaji harus:
1. Mengetahui saiz populasi di tempat sampel diperoleh
ii. Saiz sampel yang dipilih haruslah khusus
iii. Setiap elemen mempunyai peluang yang sama untuk dipilih (Syed Arabi Idid, 1992:54).
Kebaikan menggunakan persampelan rawak mudah ini adalah mengelakkan sebarang bias yang boleh mengancam perwakilan sampel yang dipilih. Oleh itu, penulis telah memilih jenis persampelan ini dengan menentukan saiz sampel adalah 30 peratus daripada setiap populasi yang terdapat di kawasan perumahan terpilih dalam kawasan
- 14-
kajian. Sampel adalah dipilih daripada empat buah kawasan kediaman yang meliputi perumahan moden dan tradisional yang terdapat di kawasan kajian iaitu Taman Siang, Taman Sri Jaya, Kuarters kakitangan Jabatan Kerja Raya (JKR) dan Kampung Hilir, Sri Aman. Jumlah keseluruhan sampel yang terbabit dalam kajian ini adalah 158 orang (rujuk Jaduall.1).
Jadual1.3 Saiz Sampel Mengikut Lokasi Dalam Kawasan Kajian
Jumlah Unit Rumah
Lokasi (Populasi) Jumlah Sampel
Taman Siang 137 41
Taman Sri Jaya 340 102
Kuaters JKR 32 10
Kampung Hilir 16 5
Jumlah 525 158
1.5.2 Kaedah Analisis Data
Analisis data dibuat selepas soal selidik dijalankan. Dalam peringkat ini, data-data akan dimasukkan ke dalam program Statistical Packages for Social Sciences (SPSS) dan program Excel. Persembahan data adalah dalam bentuk jadual menggunakan program SPSS dan data bentuk graf dipaparkan menggunakan program Excel.
Data-data yang dimasukkan dalam SPSS akan dianalisis menggunakan kaedah deskriptif. Kaedah ini digunakan untuk melaporkan taburan (distributions) sampel atau populasi melalui senarai pembolehubah (variables) (menggunakan empat tahap pengukuran), dan menghasilkan rumusan ukuran bagi ciri-ciri taburan berkenaan. Tahap- tahap pengukuran yang dimaksudkan termasuklah kiraan frekuensi, ( di mana ia juga boleh dipersembahkan dalam bentuk graf), ukuran bagi kecenderungan pusat (seperti mod, median dan min, bergantung pada tahap pengukuran), dan ukuran bagi penyelerakan (dispersion) taburan (seperti senarai inter-quartile dan standard deviation) (Blaikie, 2000:236). Bagi kajian ini, penyelidik telah menggunakan pengukuran jenis kiraan frekuensi semasa menganalisis data. Penyelidik juga menggunakan tahap pengukuran jenis crosstab untuk menggambarkan hubungan di antara satu pembolehubah dengan satu pembolehubah yang lain. Misalnya, hubungan di antara jantina dan lingkungan umur responden yang terbabit dalam kajian ini.
Selain itu, data-data yang dikumpul juga dianalisis menggunakan indeks kepuasan bagi menggambarkan kualiti hidup penduduk bandar berdasarkan soalan-soalan yang relevan dengan kajian ini. Formula indeks kepuasan yang dimaksudkan adalah seperti berikut:
Indeks Kepuasan
=
- 16-
6m +5m+4m+ 3n4+ 2ns+n6 6 (nt+m+m+n4+ns+n6)
ni = Bilangan responden yang menjawab "sangat puas hati"
n2 = Bilangan responden yang menjawab "puas hati''
n3 = Bilangan responden yang menjawab "kurang puas hati"
n4 = Bilangan responden yang menjawab "tidak puas hati"
ns = Bilangan responden yang menjawab "sangat tidak puas hati"
n6 = Bilangan responden yang menjawab ''tidak berkaitan"
1.6 RUMUSAN
Sebagai rumusan, di dalam proses menjalankan sesuatu penyelidikan seseorang penyelidik perlu mengenalpasti latar belakang kajian seterusnya mengenalpasti isu dan permasalahan yang ingin dikaji. Hal ini akan memudahkannya untuk menentukan tajuk dan objektif kajian yang ingin dijalankan. Penulis telah memilih tajuk "Kesan Pembangunan Perumahan Terhadap Kualiti Hidup Penduduk Bandar" bagi menjalankan penyelidikan yang berkaitan dengan perumahan. Selepas pengumpulan data primer dan data sekunder dijalankan, analisis data dibuat untuk mendapatkan penemuan daripada kajian yang dijalankan. Akhir sekali, cadangan-cadangan akan dikemukakan sebagai panduan untuk menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan kajian yang dijalankan.
BAB DUA:
KONSEP
PEMBANGUNAN, PERUMAHAN DAN
KUALITI HIDUP
KESAN PEMBANGUNAN PERUMAHAN TERHADAP KUALITI HIDUP PENDUDUK BANDAR
BABDUA:
KONSEP PEMBANGUNAN, PERUMAHAN DAN KUALITI HIDUP
2.0 PENDAHULUAN
Bab ini akan membincangkan tentang definisi dan konsep yang digunakan untuk menjalankan kajian berkaitan dengan bidang yang ingin dikaji oleh penulis. Bahan-bahan yang telah dipilih untuk menjelaskan konsep yang digunakan adalah dianggap bersesuaian dan mempunyai hubungan dengan kajian yang dilakukan.
Terdapat tiga bentuk penjelasan yang akan diutarakan dalam bab ini. Pertama, penulis akan menerangkan sedikit sebanyak tentang pengertian pembangunan. Begitu juga kedua, penulis akan menjelaskan serba sedikit tentang definisi perumahan. Ketiga ialah konsep kualiti hidup yang akan diterangkan dengan lebih lanjut kerana ia merupakan konsep utama yang digunakan dalam kajian ini.
2. 1
DEFINISI PEMBANGUNAN
Dalam kajian ini, istilah pembangunan digunakan untuk menerangkan maksud pembangunan dari segi aspek perumahan. Seorang ahli ekonomi pembangunan yang terkenal iaitu Todaro mengatakan "pembangunan seharusnya dianggap sebagai satu proses berbagai-bagai dimensi yang melibatkan pernbentukan dan penyesuaian semula keseluruhan sistem ekonomi dan sosial". Dengan erti kata lain, pembangunan bukan hanya melihat kepada perubahan-perubahan yang berlaku terhadap pendapatan dan pengeluaran malah aspek sosial dan pentadbiran serta sikap, adat dan kepercayaan penduduk (Amir Hussin Baharuddin, 1984:298).
Menurut Rahimah Abdul Aziz (2001:46) pula, pembangunan bukanlah setakat meningkatkan pengeluaran dan pendapatan, bukan juga mengenai angka tunjuk pengeluaran atau pendapatan negara atau nisbah penabungan dan modal, tetapi sepatutnya merangkumi keperluan asas setiap orang dan negara di mana-mana sahaja.
Berdasarkan kedua-dua definisi pembangunan yang dikemukakan, penulis telah memilih definisi yang dinyatakan oleh Ra..lrimah Abdul Aziz dalam kajian ini memandangkan makna pembangunan yang diberikan oleh beliau bukan sahaja meliputi peningkatan pengeluaran dan pendapatan malah merangkumi keperluan asas manusia.
Keperluan asas ini adalah termasuk keperluan perumahan.
- 19-
2.2
DEFINISI PERUMAHAN
Secara umumnya, perumahan merupakan keperluan asas dan kediaman untuk berlindung dan mengadakan aktiviti seperti makan, minum, memasak, berehat, tidur, riadah dan sebagainya. Dalam kajian ini, pengertian perumahan yang dikemukakan oleh Bourne dan United Nations telah digunakan untuk menjelaskan konsep perumahan yang dianggap bersesuaian dengan kajian ini.
Menurut Bourne, (1981: 13) pula, terdapat lima definisi tentang perumahan:
i. Sebagai satu unit atau struktur yang akan memberi perlindungan dan kemudahan sosial kepada penghuninya, di mana ia juga memerlukan tanah dan permintaan untuk penyediaan kemudahan lain seperti air, api dan perparitan
ii. Perumahan sebagai barang komoditi yang tahan lama serta dapat dipasarkan dalam pasaran sebagai pelaburan kepada pemiliknya
iii. Perumahan juga merupakan barang sosial iaitu elemen sosial serta tempat masyarakat menentukan pertalian sosial serta metijadikan ia sebagai tempat untuk melakukan aktiviti seperti pelajaran, perubatan dan sebagainya
iv. Perumahan sebagai tempat berkumpul, di mana penghuni rumah tersebut dapat melibatkan diri di dalam menggunakan kemudahan-kemudahan sosial seperti sekolah, rekreasi dan lokasi ke tempat kerja dan persekitaran sosial
v. Perumahan merupakan satu sektor ekonomi iaitu komponen stok kapital yang tetap sebagai alat untuk menggerakkan pertumbuhan ekonomi.
Definisi yang terperinci juga telah dikemukakan oleh United Nations mengenai konsep perumahan yang meliputi tiga aspek utama seperti berikut:
1. Meliputi persekitaran perumahan, kejiranan, kawasan mikro atau struktur fizikal yang digunakan oleh manusia sebagai tempat kediaman dan kemudahan fizikal yang merangkumi perkhidmatan, kemudahan dan peralatan yang diperlukan untuk kesihatan fizikal dan kesempurnaan sosial bagi sesebuah keluarga dan individu
n. Perumahan bukan sahaja dilihat sebagai tempat kediaman atau keperluan isi rumah, tetapi melibatkan kemudahan, perkhidmatan dan kepuasan yang menghubungkan individu dan keluarganya kepada komuniti, komuniti kepada kejiranan di mana, ianya tumbuh dan berkembang.
iii. Dalam memenuhi keperluan sosial, perumahan memainkan peranan secara langsung dan tidak langsung. Secara langsung, perumahan adalah sebagai tempat di mana seseorang individu terdedah kepada komuniti dan privasi, kesempurnaan
- 21 -
sosial, dan tempat kediaman dan perlindungan supaya jauh daripada tekanan dan gangguan fizikal. Secara tidak langsung, perumahan adalah sebagai tempat wujudnya hubungan sosial dan perkhidmatan yang disediakannya seperti tempat mengadakan aktiviti sosial, pendidikan, rekreasi, sukan, kebajikan sosial dan perkhidmatan kesihatan, membeli belah dan pengangkutan (United Nations,
1976:1).
Daripada definisi-definisi perumahan yang dikemukakan oleh Bourne dan United Nations, dapat disimpulkan bahawa pengertian perumahan merangkumi perumahan sebagai tempat perlindungan, barang komoditi, barang sosial, tempat berkumpul dan meliputi persekitaran perumahan, kejiranan, kemudahan, perkhidmatan dan kepuasan yang menghubungkan individu dan keluarganya kepada komuniti dan dari komuniti kepada kejiranan. Perumahan juga mempunyai peranan secara langsung dan tidak langsung dalam memenuhi keperluan sosial seperti yang telah dinyatakan.
Perumahan terbahagi kepada dua jenis iaitu perumahan tradisional dan perumahan moden. Perumahan tradisional lazimnya terdapat di kawasan luar bandar manakala perumahan moden biasanya terdapat di kawasan bandar yang muncul akibat pembangunan pesat yang berlaku di bandar. Pembangunan bandar yang menyediakan pelbagai peluang ekonomi telah menarik ramai penduduk untuk tinggal di bandar. Keadaan ini telah menyebabkan keluasan tanah adalah semakin terhad di bandar. Oleh itu, perumahan secara rapat dibangunkan di bandar untuk menampung keperluan penduduk terhadap perumahan.
Perbincangan lanjut mengenai perumahan tradisional dan perumahan moden akan dijelaskan dalam Bab Tiga dan Bab Empat kajian ini.
2.2.1 Defmisi Rumah Tradisional
Rumah tradisional merupakan rumah yang dibina menggunakan bahan-bahan tempatan seperti kayu dan bahan-bahan semulajadi yang lain (Lim, 1987:75). Contohnya seperti rumah Melayu.
2.2.2 Definisi Rumah Moden
Rumah moden pula adalah rumah yang dibina menggunakan bahan-bahan binaan seperti konkrit, jubin dan batu-bata (Lim, 1987:75). Contoh-contoh rumah moden adalah seperti rumah teres, rumah berkembar, banglo, rumah pangsa dan kondominium.
2.3 DEFINISI DAN KONSEP KUALITI HIDUP
Pembangunan perumahan adalah bertujuan meningkatkan kualiti hidup penduduk.
Kualiti hidup adalah satu konsep yang meliputi keadaan persekitaran di mana seseorang tinggal ( contohnya pencemaran, kemudahan komuniti) dan keadaan yang berpunca daripada manusia sendiri (kesihatan, pencapaian pendidikan) (Walmsley, 1988:123).
-23-
Selain itu, Walmsley, (1988:126) juga mengatakan tahap kepuasanjuga berkaitan dengan konsep kualiti hidup. Dalam satu kajian yang dijalankan mengenai perumahan awam Kanada, tahap kepuasan adalah rendah di kalangan keluarga besar, satu keluarga, golongan tidak beketja, golongan migrasi baru dan golongan bawahan. Satu kajian juga telah dilakukan di Amerika tentang tahap kepuasan penduduk terhadap kejiranan. Tahap kepuasan adalah tinggi di kalangan mereka yang berpelajaran dan orang kulit putih, dan rendah di kalangan orang kulit hitam.
Menurut Walmsley lagi, di dalam satu kajian tentang kepuasan terhadap kawasan kediaman menunjukkan kesan kriteria-kriteria peribadi terhadap tahap kepuasan adalah mengikut persepsi dan penilaian mereka terhadap sumbangan kejiranan. Jumlah panjang kediaman dan kelas sosial akan menentukan bagaimana seseorang individu menilai kejiranan berdasarkan konsep-konsep seperti penampilan, cara hidup, kualiti hidup dan keseimbangan diri. Konsep-konsep ini akan menentukan tahap kepuasan seseorang (Walmsley, 1988:123).
Wingo dan Evans (1977:26) menjelaskan bahawa jenis-jenis barangan awam, tingkat kepuasan individu dan peranan proses sosial yang terdapat dalam institusi kerajaan adalah penting dalam membuat pengertian tentang kualiti hidup. Tingkat kepuasan individu dilihat sebagai aspek kualiti hidup yang penting digunakan dalam kajian ini.
Misalnya, kepuasan terhadap unit dan persekitaran perumahan.
Di samping itu, Clapham (1990:151) (et. al.) telah memberikan senarai yang boleh digunakan untuk mengukur kualiti hidup dalam kawasan kediaman. Senarai tersebut meliputi keperluan seperti tempat untuk tidur, membasuh dan berpakaian, privasi, perhubungan individu, penglibatan dalam aktiviti dan kemudahan untuk pertumbuhan dan perkembangan diri.
Schmandt dan Bloomberg ( 1969: 15) pula telah merumuskan kualiti hidup yang baik dalam perumahan di bandar sebagai:
"Rumah di dalam komuniti yang baik merupakan rumah yang dijaga sendiri, dibersihkan sendiri oleh penghuninya dan penghuni mempunyai kawalan terhadap masalah persekitaran yang berlaku seperti pembuangan sampah, kebisingan, gangguan dan sebagainya yang berkaitan. Sesebuah perumahan yang baik juga perlu mempunyai perkhidmatan penyelenggaraan dan kemudahan pengangkutan yang mempercepatkan pergerakan penduduk dari satu destinasi ke satu destinasi.
Kawasan yang mempunyai akses kepada pendidikan, rekreasi, kemudahan perubatan dan persekitaran fizikal yang dilengkapi dengan pokok-pokok dan kawasan lapangjuga merupakan tempat yang selamat untuk didiami ".
Bagi Syed Zainol Abidin ldid, Shahzarimin Salim dan Arif Budi Sholihah (2004:3) pula, kualiti hidup mempunyai makna dan pemahaman yang subjektif. Kualiti digambarkan sebagai entiti yang lebih tepat daripada realiti yang wujud daripadanya.
Dalam perkataan lain, kualiti tidak wujud tanpa dinilai oleh seseorang dan tidak dapat
-25-
dinilai oleh kualiti itu sendiri. Ia merupakan manifestasi yang tidak dapat dikesan melalui entiti yang nyata atau tidak nyata dan biasanya ia wujud secara serentak dengan kedua-dua bentuk entiti tersebut.
Pengertian kualiti hidup yang diberikan tersebut adalah menggambarkan kebaikan kepada seseorang itu dan persekitarannya. Hal ini adalah termasu.k kedua-dua aspek rohani dan fizikal (Syed Zaino! Abidin Idid, Shahzarimin Salim dan Arif Budi Sholihah 2004:3).
Ketiga-tiga penulis tersebut juga telah menyenaraikan komponen-komponen untuk memperbaiki kualiti hidup seperti yang ditunju.kkan dalam Jadual 2.1 seperti berikut:
Jadual2.1 Komponen Untuk Memperbaiki Kualiti Hidup
Aspek Komponen
Fizikal 1. Penggunaan hibrid komponen mesra bandar (a) Kediaman
(b) Tempat ketja (c) Sekolah
(d) Tempat beribadat (e) Kedai runcit
(f) Hiburan luaran dan dalaman 2. Rangkaian dan pergerakan yang efisien
Rohani (g) Penerimaan dalam komuniti
(h) Kebolehan untu.k menggambarkan sikap tersendiri
(i) Bebas beragama dan menganjur aktiviti dan acara agama
Sumber: Dipetik dan diubahsuai daripada Syed Zaino/ Abidin /did, Shahzarimin Salim dan Arif Budi Sholihah (2004:4).
Di samping itu, sebagaimana yang dinyatakan oleh Thiran (2004:3}, konsep kualiti hidup adalah berbeza dari sebuah negara ke sebuah negara dan dari sebuah komuniti ke sebuah komuniti. Hal ini juga boleh dilihat daripada definisi dan konsep kualiti hidup yang telah diberikan oleh semua penulis berkaitan yang memberikan pengertian konsep berkenaan. Walau bagaimanapun, terdapat banyak pengaruh yang biasa dan persetujuan sebulat suara tentang beberapa sifat kualiti hidup.
Unit Perancangan Ekonomi Malaysia (EPU) mendefinisikan kualiti hidup sebagai
"konsep yang merangkumi kemajuan seseorang, kehidupan yang sihat, akses dan bebas untuk mengejar ilmu pengetaQuan dan taraf kehidupan yang memenuhi penunaian terhadap keperluan · asas individu dan keperluan psikologinya, untuk mencapai tahap sosial yang baik sesuai dengan aspirasi negara". Berdasarkan definisi ini EPU telah membentuk Indeks Kualiti Hidup Malaysia (MQLI) yang meliputi 10 bidang (seperti pendapatan dan pengagihan, persekitaran kerja, pengangkutan dan komunikasi, kesihatan, pendidikan, perumahan, alam sekitar, kehidupan keluarga, penglibatan sosial dan keselamatan awam) (Thiran, 2004:3-4).
Berdasarkan 10 bidang tersebut juga EPU telah membentuk indikator-indikator kualiti hidup yang bersesuaian dengan bidang-bidang berkenaan seperti yang ditunjukkan dalam Jadual2.2 berikut:
-27-
Jadual 2.2 lndikator-indikator Kualiti Hidup Malaysia
Bidang MQLI Indikator-indikator Rasional Pemilihan Bidang (1998) Kualiti Hidup
Pendapatan dan 105.82 Pendapatan Negara Benar Pendapatan membolehk:an Pengagihan Per kapita; Koefisien Gini; pemakanan yang berzat bagi
Kadar kemiskinan diri dan keluarga; sementara pengagihan menggambarkan ekuiti dan peruntukan
sumber ekonomi
Persekitaran Ke:rja 118.94 Pengangguran;Pertilarian Peke:rjaan menyumbang pada perdagangan; Kehilangan sumber pendapatan dan mandat berdasarkan mengekalkan tarafkehidupan tindakan industri; Kadar yang tertentu
kemalangan dalam industri
Pengangkutan dan 112.78 Kereta dan motorsikal Berkaitan dengan mobiliti Komunikasi persendirian; Kenderaan dan aksesibiliti terhadap
komersial; Pembangunan sumber; peluang peke:rjaan;
jalan; telefon; sirkulasi pendidikan dan pergerakan purata suratkhabar harlan barangan dan perkhidmatan Kesihatan 109.58 Jangka hayat kelahiran Kesihatan membolehk:an
(lelaki; perempuan); Kadar manusia beke:rja secara mortaliti bayi; Nisbah produktif dan melibatkan diri populasi-doktor; Nisbah secara aktif dalam aktiviti populasi-katil hospital sosial dan ekonomi Pendidikan 117.31 Kadar penglibatan pra- Pendidikan menyumbang
sekolah; Kadar pada penemuan dari mana penglibatan sekolah teknologi membenarkan dan menengah; Kadar memperbaiki kualiti hidup penglibatan universiti; yang dibangunkan dan Kadar literasi; Nisbah ditingkatkan
guru-pelajar sekolah rendah; Nisbah guru- pelajar sekolah menengah
Perumahan 107.72 Harga rumah purata; Unit Perumahan adalah keperluan perumahan kos rendah; asas sosial yang diperlukan Unit perumahan dengan untuk kehidupan yang baik;
paip air; Unit perumahan keselamatan dan tempat den_g_an bekalan elektrik perlindung_an bagi keluarga Alam Sekitar 100.94 Kualiti air; Sungai bersih; Alam sekitar memberi kesan
Tanah perhutanan secara langsung terhadap kehidupan penduduk Kehidupan Keluarga 113.86 Perceraian; Kadar Unit keluarga membentuk
kelahiran kasar; Saiz struktur asas masyarakat dan
isirumah; Jenayah juvenil fungsinya memenuhi keperluan sosial, ekonomi dan psikologi individu Penglibatan Sosial 97.98 Pendaftaran pengundi; Ia menggambarkan
Keahlian dalam persatuan komitmen dan kemahuan sukarelawan orang ramai untuk
melibatkan diri dalam aktiviti sosial; politik; agama dan komuniti
Keselamatan Awam 72.11 Jenayah; Kemalangan Keselamatan awam
jalan raya memastikan keamanan dan kestabilan sosial
105.71
Sumber: Dipetik dan diubahsuai daripada EPU, Malaysia, Malaysian Quality of Life dim Thiran (2004:6).
2.4 RUMUSAN
Pembangunan perumahan berkait rapat dengan kualiti hidup penduduk.
Pembangunan perumahan dapat dirumuskan sebagai perubahan-perubahan yang dilakukan terhadap perumahan sebagai keperluan asas penduduk yang bertujuan untuk meningkatkan kualiti hidup penduduk.
Melalui definisi dan konsep kualiti hidup yang telah dikemukakan oleh penulis- penulis terbabit, dapat dirumuskan bahawa terdapat senarai kayu ukur kualiti hidup yang akan digunakan oleh penyelidik kajian ini sebagai alat untuk menentukan dan mengukur mutu kehidupan penduduk. Senarai kayu ukur kualiti hidup yang dimaksudkan adalah seperti berikut:
-29-
1. Alam sekitar n. Kemudahan awam m. Kesihatan
IV. Pendidikan v. Unit perumahan
VI. Perkhidmatan penyelenggaraan vn. Kemudahan pengangkutan
vm. Kejiranan dan keselamatan (sosio-budaya)
Penulis akan menggunakan formula indeks kepuasan seperti yang telah diterangkan dalam Bah Satu untuk menentukan tahap kualiti hidup seperti yang telah disenaraikan di atas. Senarai kayu ukur kualiti hidup ini juga akan membantu penulis membongkar isu-isu yang timbul hasil daripada pembangunan perumahan yang dijalankan. Pembangunan perumahan terbahagi kepada dua iaitu pembangunan perumahan tradisional dan perumahan moden. Oleh itu, aspek perumahan tradisional dan perumahan moden akan dibincangkan dalam bahagian seterusnya untuk mengetahui pengaruhnya terhadap kehidupan penghuni.
BAB TIGA:
PEMBANGUNAN PERU MAHAN TRADISIONAL
KESAN PEMBANGUNAN PERUMAHAN TERHADAP KUALITI HIDUP PENDUDUK BANDAR
BABTIGA:
PEMBANGUNAN PERUMAHAN TRADISIONAL
3.0 PENDAHULUAN
Bahagian ini akan menghuraikan tentang latar belakang perumahan tradisional di Malaysia sebelwn wujudnya perumahan moden yang banyak terdapat di kawasan bandar.
Pembangunan perumahan tradisional adalah berkaitan dengan aktiviti ekonomi yang dijalankan oleh penduduk. Hal ini kerana aktiviti ekonomi akan menentukan jenis perkampungan yang akan didiami oleh penduduk. Selepas itu, huraian mengenai ciri-ciri perumahan tradisional akan dibuat berdasarkan susunatur, rekabentuk, bahan binaan, pelan rwnah tradisional, jarak, binaan dinding, lantai dan bwnbung, hiasan dan landskap.
Penjelasan bagi bahagian ini adalah penting untuk menggambarkan corak kehidupan penduduk dalam perumahan tradisional melalui isu-isu yang akan dikemukakan. Isu-isu tersebut boleh dilihat melalui kelebihan dan kekurangan perumahan tradisional.
Penulis merasakan perpindahan penduduk dari luar bandar ke bandar telah menyebabkan corak kehidupan penduduk berubah kerana ciri-ciri perumahan moden adalah berbeza dengan ciri-ciri perumahan tradisional. Oleh itu, sebelwn membincangkan
tentang pembangunan perumahan moden yang mempengaruhi kualiti hidup penduduk, adalah penting bagi kita untuk mengetahui latar belakang perumahan tradisional terlebih dahulu.
3.1 LATAR BELAKANG PERUMAHAN TRADISIONAL DI MALAYSIA
Pembangunan tradisional berkait rapat dengan aktiviti ekonomi yang dijalankan oleh penduduk di negara ini. Sebelum zaman penjajahan aktiviti ekonomi yang dijalankan lebih bercorak sara diri iaitu pertanian atau perikanan. Dari segi aktiviti pertanian, penanaman padi dan tanaman lain termasuk kelapa, pisang dan buah-buahan dijalankan secara tradisional dan secara kecil-kecilan. Kegiatan ekonomi umumnya didapati melalui gotong royong, buruh keluarga dan sebahagiannya ada tenaga kerahan (Chamhuri Siwar dan Surtahman Kastin Hasan, 2003:2).
Aktiviti pertanian yang wujud telah menjadi faktor asas pembentukan corak penempatan tradisional. Jenis kampung-kampung yang terbentuk hasil daripada aktiviti ekonomi ini ialah kampung yang berasaskan tanaman padi sebagai tanaman ekonomi utama. Selain padi, pelbagai sayuran ditanam dan binatang ternakan dipelihara untuk keperluan harlan berdasarkan konsep komuniti bersepadu (Ahmad Sanusi Hassan dan Ku Azhar Ku Hassan, 2001: 17).
-32-
Antara bandar-bandar yang wujud hasil daripada aktiviti pertanian adalah Alor Setar, Kota Bharu, Kelang, Kuala Krai, Kuala Kangsar dan Seremban (Ahmad Sanusi Hassan dan Ku Azhar Ku Hassan, 200 I: 17).
3.2 CIRI-CIRI PERUMAHAN TRADISIONAL
3.2.1 Rekabentuk
Perkampungan tradisional biasanya terdiri daripada rumah-rumah berkelompok yang dapat dilihat dengan jelas dalam sesebuah perkampungan Melayu. Bentuk-bentuk rumah juga mempunyai ciri-ciri yang hampir sama dan ini mungkin disebabkan penghijrahan kaum keturunan yang sama asal usulnya dan mempunyai kaedah pembinaan rumah tertentu (Ku Azhar Ku Hassan, 1999:47).
Rekabentuk rumah Melayu juga banyak dipengaruhi oleh iklim tempatan. Hal ini boleh dilihat dari segi bentuk organisasi ruang rumah, penggunaan bahan-bahan tempatan dan rekabentuk bumbung. Dari segi organisasi dalam rumah, ruang rumah adalah memanjang dan terbuka untuk memudahkan pengaliran udara dan cahaya masuk secara terus. Penggunaan bahan-bahan tempatan seperti kayu mempunyai sifat-sifat yang ringan, semula jadi dan tidak menyimpan haba. Dari aspek rekabentuk bumbung, bentuk bumbung adalah curam, tinggi, mempunyai ruang udara, unjuran Iebar dan atap lazimnya
diperbuat daripada nipah. Hal ini akan memudahkan pengaliran haba dan mengurangkan haba kepanasan.
3.2.2 Susunatur Dan Orientasi Rumah
Faktor geografi adalah mempengaruhi pola susunatur perkampungan tradisional.
Misalnya, perkampungan nelayan yang wujud di persisiran pantai adalah agak luas dan berderetan sesuai dengan keadaan tanahnya yang rata. Sebaliknya, bagi kawasan yang wujud di tanah yang berbukit pula, pertumbuhan rumah selalunya berpusat kepada bahagian permukaan tanah yang tidak terlalu curam dan padat susunannya (Ahmad Sanusi Hassan dan Ku Azhar Ku Hassan, 2001 :48).
Gambar 3.1 dan 3.2 menunjukkan susunatur rumah Melayu di Kampung Hilir yang dikelilingi tumbuh-tumbuhan dan mempunyai halaman yang luas.
Gambar 3.1 Pemandangan di Rumah Melayu yang Mempunyai Halaman yang Luas
-34-
Gambar 3.2 Halaman Hadapan Rumah yang Luas di Rumah Melayu
Selain itu, susunatur perumahan tradisional juga didapati tidak mengikut perancangan. Tiada halaman utama atau jalan besar yang menghubungi sebuah rumah ke rumah dan tiada sempadan tanah yang jelas atau pagar rumah tertentu sebagai pemisah (Ku Azhar Ku Hassan, 1999:48). Hal ini bermakna perkampungan tradisional pada masa dahulu amat menitikberatkan soal komuniti kerana seseorang penduduk bebas bergerak dari sebuah rumah ke sebuah rumah yang lain tanpa menggunakan sebarang sempadan.
Orientasi rumah pula adalah berasaskan Kiblat iaitu arah Timur-Barat. Orientasi Timur-Barat ini mempunyai kelebihan iaitu meminimakan kawasan rumah terdedah kepada cahaya matahari (Lim, 1987:76).
3.2.3 Bahan Binaan
Seperti yang telah dinyatakan bahan tempatan yang digunakan dalam pembinaan rumah tradisional adalah kayu. Selain kayu, terdapat sumber-sumber lain yang digunakan sebagai bahan binaan rumah tradisional seperti daun nipah dan daun kelapa yang digunakan untuk membuat atap. Kayu biasanya digunakan sebagai struktur tiang dan merupakan bahan binaan utama rumah. Bahan-bahan binaan untuk perumahan tradisional ini boleh dikategorikan sebagai bahan-bahan binaan bersifat sementara. Bahan-bahan ini adalah murah dan mudah diperolehi daripada hutan yang berdekatan.
3.2.4 Pelan Rumah
Pelan rumah tradisional adalah agak mudah dari segi susunan ruangnya. Biasanya, bentuk ruang rumah adalah memanjang dan terbuka. Ruang-ruang utama yang terdapat dalam rumah tradisional misalnya, rumah Melayu adalah rumah ibu, rumah dapur, anjung, serambi dan bilik tidur. Ruang-ruang ini biasanya disusun mengikut fungsi ruang. Rumah ibu atau dikenali sebagai ruang tamu merupakan ruang terbesar dan perletakannya adalah di antara serambi dan rumah dapur. Perletakan anjung pula adalah bersebelahan dengan serambi dan berfungsi sebagai ruang perantaraan sebelum melangkah ke dalam rumah (rujuk Rajah 3.1).
Selain itu, susunan ruang dalam rumah Melayu boleh diperincikan dengan lebih jelas dalam rumah-rumah Melayu yang terdapat di beberapa negeri di Malaysia. Misalnya,
-36-
rumah Melayu Pulau Pinang, rumah Melayu Pedis, rumah Melayu Perak dan rumah Melayu Melaka.
RumahDapur
+ - B Perempuan
Rumahlbu
Anjung Serambi
A Lelaki
Rajah 3.1 Susunan Fungsi Ruang
Sumber: Dipetik dan diubahsuai daripada Ku Azhar Ku Hassan, (1999:50).
3.2.5 Jarak
Jarak antara rumah didorong oleh keperluan privasi, peredaran angm dan pencahayaan. Susunatur rumah adalah secara selang seli (Azmi Luddin dan Zulkifli Hanafi, 2004:134). Hal ini memudahkan pengaliran angin dan cahaya masuk di samping privasi lebih terjaga di rumah tradisional Melayu.
3.2.6 Binaan Dinding, Lantai Dan Bumbung
Dinding merupakan satu daripada elemen bangunan yang penting menghubungkan ruang dalaman dengan kawasan persekitaran melalui pembukaan seperti pintu dan tingkap.
Kebanyakan dinding rumah Melayu terdiri daripada unsur-unsur seperti berikut:
1. Rangka Panel iaitu rangka kayu tegak dan mendaftar
ii. Kepingan "ilifilf' panel (a) Ukiran
(b) Papan, papan kembong
(c) Bukaan- pintu, tingkap, kekisi dan kerawang (Zulkifli Hanafi, 1996:95).
Sementara itu, lantai rumah tradisional lazimnya dibina pada aras yang tinggi daripada permukaan tanah. Rasuk dan gelegar merupakan komponen yang penting untuk
-38-
menanggung papan lantai. Panjang dan Iebar papan lantai adalah berdasar kepada jenis kayu yang digunakan (Zulkifli Hanafi, 1996:82).
Buluh merupakan bahan utama binaan lantai yang digunakan secara terus dalam pembinaan rumah Melayu sebelum terdapatnya kayu gergaji. Terdapat berbagai-bagai jenis buluh dan biasanya buluh betung digunakan kerana kekuatan dan warnanya yang menarik. Nibung juga digunakan sebagai bahan binaan untuk lantai rumah Melayu. Di kawasan persisiran pantai, nibung digunakan secara meluas untuk mendirikan pondok (untuk menjemur ikan), rumah dan perangkap ikan Gerumal). Kayu merupakan bahan binaan lantai yang digunakan secara meluas sejak zaman dahulu lagi. Ia digunakan secara terus atau diubahsuai dari segi bentuk dan saiznya. Antara kayu yang biasa digunakan dalam pembinaan lantai rumah Melayu adalah terdiri daripada kayu Berlian, Chengal, Balau, Kempas, Kulim, Merbau, Resak dan Meranti (Zulkifli Hanafi, 1996:82-83).
Kebanyakan bangunan tradisional Melayu mempunyai bumbung yang curam.
Rekabentuk, struktur dan atap yang digunakan mestilah bersesuaian dengan bumbung tersebut. Sekiranya atap nipah digunakan beban yang perlu ditanggung adalah lebih ringan dan struktur bumbung agak mudah dan tidak memerlukan sistem kekuda iaitu sistem yang dapat menghasilkan struktur bumbung yang kuat dan membentuk bumbung yang menarik (Zulkifli Hanafi, 1996:43 & 47).
Biasanya, pada kebanyakan rumah Melayu, pembinaan bumbung didahulukan sebelum pembinaan komponen-komponen bangunan yang lain seperti lantai, pintu dan
tingkap iaitu tidak seperti dalam pembinaan bangunan moden. Struktur bumbung dibina di tempat lain dan kemudian dipindahkan ke tapak bangunan. Setelah kestabilan tiang-tiang dipastikan keseluruhan bumbung termasuk atap akan disiapkan dahulu diikuti komponen- komponen bangunan yang lain (Zulkifli Hanafi, 1996:63).
3.2. 7 Hiasan
Rekabentuk rumah Melayu amat mementingkan aspek hiasan pada rumah. Hiasan menggambarkan nilai kesenian yang tinggi digunakan dalam pembinaan rumah Melayu.
Lazimnya, ukiran yang dibuat oleh tukang kayu yang mahir digunakan sebagai hiasan pada rumah Melayu. Setiap ukiran melambangkan fungsi yang disepadukan dengan unsur hiasan. Misalnya, ukiran tebuk yang berfungsi sebagai pengaliran udara adalah unsur yang memisahkan antara ruang dalaman dan ruang luaran secara tidak ketara. Di samping itu, ia melahirkan pola yang sangat menarik (Zulkifli Hanafi, 1996:175).
3.2.8 Landskap
Sebagaimana yang dilihat dengan mata kasar, rumah-rumah tradisional Melayu terletak dalam persekitaran yang luas dikelilingi oleh pelbagai jenis tumbuh-tumbuhan.
Selain menyejukkan mata memandang, tumbuhan dalam landskap digunakan sebagai sumber makanan dan berfungsi dalam pengubahsuaian iklim.
-40-
3.3 KELEBillAN PERUMAHAN TRADISIONAL
3.3.1 Tahap Keselesaan dan Kepuasan Yang Tinggi
Rekabentuk rumah tradisional yang berasaskan iklim dan menggunakan bahan- bahan tempatan yang bersifat ringan dan semula jadi telah memberikan tahap keselesaan yang tinggi kepada penghuninya. Misalnya, atap nipah yang digunakan untuk membina rumah Melayu mempakan penyalut haba kepanasan yang baik (Lim, 1987:75). Hal ini menunjukkan rumah Melayu adalah selesa untuk didiami kerana keadaan dalam rumah yang sejuk kerana kurangnya haba kepanasan.
Di samping itu, susunatur perumahan tradisional yang tiada perancangan juga menggalakkan pe
