pada tanggal

fACf'95 M 2;>119 5 5

hadiah buat ibuku

I: 11

istimewa untuk

Nurul

Hidayah

Dd LahLr-aan

pada tanggal

^{22 I,lfei}

1958. ;Ilendapat pendidikan

awal di Sek. Ke b^,

Chengkau, Rembau, Negeri

^Sembilan p ad^a tahun

1965.

1971 ^meneruskan

pengajian

^{di Sek. Datuk Sedia}

...,

Raja, sehingga mendapat

^{kelulusan SPI-:}

1975. 1976

^meLan

jj

^kan

pelajaran

^{di Sek. Tunku}

Ampuan Durah, sehingga

^lulus

sijil penuh

^STP. 1978 menuntut

pula

^{di �2ktab Perguruan}

Bahasa,

Lembah

Pantai,

^Kuala

Lumpur.

Setelah tamat latihan di maktab perguruan,

bertugas sebagai

guru Bahasa

Malaysia, Sejarah

^dan

Geografi.

Pernah

bertugas

^{di Sek.}

Tinggi

^Datuk

Undang

^Musa

U-Haj, Jelebu, Negeri Sembilan,

^{Sek. Xen. Datuk Sedia}

Raja, Rembau, Negeri

^{Sembilan dan Sek. �'en. Tunku}

Besar, Tampin, Negeri

^Sembilan.

Julai

1985 melanjutkan pelajaran

^{di Universiti Sains}

�,alaysia, dengan mengikuti

^{kunsus Ilmu}

Kemanusiaan,

dengan pengkhususan

^utama

(major)

^di

bidang 5ejarah

^dan

pengkhususan

^kecil

(minor)

^di

bidang ,engajipn

^Islam.

r�DAT IStIADAT PERKJ,HlHNAN DI DALAI" fl.DAT P'RPATIH :

Satu

Kajian Terhadap

Adat-istiadat Lama

yang

^Yini

Sudah Tidak Diamalkan

Lag

^i,

(Tumpuan Kaj

^ian

Terhadap J:'asyarakat

^Adat

Perpatih

^Di

Kampung Tengah, Rembau, Negeri Sembilan)

OLEH

NO. T"iATRIK

"ohammad b. Lebai Salam.

14260.

Satu

kajian

^{untuk memenuhi}

syarat pengkhususan �ejarah (HSJVl 411/412

^: Dokumen-dokumen Dalam

Sejarah j":alaysia) bagi pengijazahan Sarjana

^{Nuda Sasters dalam Pusat}

Pengajian

^Ilmu

Kemanusiaan,

^{Universiti Sains}

l'alaysia,

§idang 1988/1989.

UNIVERSITI S"I'KlS l'iJ\L'�YSIA PULAU PINANG.

Pendahuluan.

Masyarakat ��elayu

^{tradisi di}

I'falaysia

^{ini secara}

umumnya terikat

kepada

^{dua bentuk}

adat,

^{iaitu Adot}

'I'emeng­

gung ^dan Adat

Perpatih.

^{Antaradua adat}

tersehut,

^Adat

Perpatihlah

yang selalu

mendapat perhatian masyarakat

kerana ia

hanya

diamalkan oleh

masyarakat l"elayu

^di

Hegeri

^{Sembilan dan daerah Alor}

(jajah (dahulu Naning)

Melaka.

Eanyak

^ciri-ciri

perbezaan

yang

didapati

^diantara

kedua-dua adat tersebut.

Perbezaan yang

nyata

^{ialah deri}

segi politik

dan

pentadbiran,

^{sistem ekonomi terutama}

tentang pembaha­

gian

^harta

pusaka

^dan

juga

^{sistem sosial terutama eU dalam}

hal-hal yang

menyentuh tentang

^{kedudukan wanita dan istiadat}

perkahwinan.

^{Fara ilmuan telah}

banyak

^membuat

kajian

terhadap"

p^engamr Lan Adat

Perpatih, tetapi

^masih

terlalu

kurang ijajian terhqdap pelaksanaan

adat-istiadat

perkahwinannya. Henyedari

^{akan hakikat ini maka} saya

meme: lih adat-istiadat

perkahwinan sebagai kajian

dengan tumpuan

^khusus

terhadap

pe

laksanaahnya

^di

:Campung Tengah,

^Rembau,

Negeri

^Sembilan

(kini

^dikenali

sebagai Kampung Chengkau Hulu).

Sesungguhnya

adat-istiadat ini tidaklah

dapat

ditentukan bilakah pupusnya,

tetapi

^{melalui wawancara}

dengan beberapa

orang

penduduk

yang

tua-tua,

^boleh

diagakkBn

telah mula pupus dan

lenyap

^setelah

Inggeris

mula

bertapak

^{di akhir abad ke 19 dan kemunculan}

gerakan

'ieformis Islam di awal abad ke 20.

Semoga dengan kajian

^{ini akan}

mendatangkan

manfaat

kepada generasi

^muda

sekaramg

^{dan akan}

datang.

Mohammad b. Le b^aL ;)alam.

v.

Pengh8rgaan.

Dalam usaha membuat ka

j

^i.an

ini,

saya

brnyak terhutang

^budi

kepada pihak-pihak

^{tertentu serta} orang perseorangan. Di dalam _{ruang ynng}

sempit

^{ini terima}

kasih _saya

ucapkan kepada

^Prof.

Madya

^{Dr. Cheah Boon}

Kheng, sebagai penasihat,

yang telah memberi komen serta

pandangan

yang konstruktif di dalam usaha

menjayakan kajian

^{ini. Di}

samping

^{itu terima kasih}

diucapkan juga kepada pihak beberapa penduduk kampung,

^{di dDaerah}

Rembau yang sudi di wawancara. Terima kasih

diucapkan juga kepada pihak Perpustakaan

^{Universiti Ssins}

i·alaysia,

Perbadanan

Perpustakaan

^{Awam PuLau}

Pinang,

Perbada.nan

Perpustakaan

^Awam

Negeri

^{Sembilan dan}

juga

^{Taman Seni}

Budaya Negeri Sembilan,

yang telah

banyak

^memberikan

kerjasama

^dan kemudahan-kemudahan.

Kanduns@n

Pendahuluan

Penghargaan

Bab 1 : Latar

Belakang Mengenai Kajian

^Kes.

Pendahuluan

"edatangan

I';inangkabau

^{Ke Rembau}

Latar

Belakang

^{Kawasan Ka}

j

^Lan

(Kampung Tengah)

Adat-istiadat Perkahwinan

Yang

^telah

Bab 2

lenyap.

Adat-istiadat Sebelum H?ri Perk8hwinan

�dat-istiadat Di Hari

Perkahwinan

Adat-istiadat

Selepas

^Hari Perknhwinan Adat-adat Perkahvlinan

Yang

^{"uar Biasa}

Mengapa

Adat-istiadat Tersebut

menjadi Lupu-e?

Bibliografi

Bab 3

Lampiran-lampiran

Halaman.

iv

v

1 3

5

9 15 21 23

27

37

40

1 ^•

Bab 1 Later

belakang mengenai k8jian

^kes.

Pendahuluan.

Abd. Samad Idris

mengatakan kedatangan

orang

Minangkabau

^ke

Negeri

Sembilan yang

pertama

adalah kira-kira sekitar ku�un ke

151,

^{dan beliau}

memberikan bukti makam Sheikh Ahmad di

Linggi

yang

meninggal

^dunia

pada

^tahun

14<;:(7

2 ^{• Batu Nisan Sheikh}

Ahmad dikatakan s er-up^a

dengan

batu bersurat di Iatu

Sangkar Pagar Ruyung.

^{Oleh itu Sheikh Ahmad dikatakan}

berasal dari

J'lfinangkabau3•

Beliau membuat

kesimpulan

bahawa Sheikh ini adalah seorang

¥inangkabau

y8ng telah merintis

jalan

^untuk

kedatangan

orang-orang

Minangkaba.u

^ke

Negeri

^{Sembilan dan ke Tanah}

Melayu

amnya4•

Mohd. Dahlan Mansoer

mempertikaikan

^kesahihan

pendapat

^{ini. Beliau}

mengatakan

^{A. Samad Idris telah}

membuat satu kekeliruan

dengan menggunakan

^{batu nisan}

Sheikh Ahmad

sebagai

^{satu landasan}

kesimpulan.5 Rupa

serta bentuk batu

nisan,

^{serta kata-kata} yang dituliskan- nya ^sama

seperti

^{di Batu}

Sangkar

^dan

Pagar Ruyung

^adalah

kurang tepat,6

^{kerana batu nisan tersebut tiada tulisan}

Arab,

^tieda

perkataan'

^{Allah' dan} 'Bismillah'. Dahlan

mengatakan

^{batu nisan di Batu}

Sangkar

^dan

Pagar Ruyung

itu

mirip

^{batu nisan}

'Aditayawarman' (Jawa)

^{di abad ke}

14.7

1 .Abd. Samad

Idris,

^{Hubun an} Minan kabau Den Sembilan Dari

Segi Sejarah

^dan

Kebudayaan,

1970)

^ms

13.

Dahlan

berpendapat kedatangan perantau

^yang

pertama

^ke

Negeri

^Sembilan

khasnya

^{dan ke}

Semenanjung

amnya

mungkin

^{terlebih awal}

lagi

^dari

1417.8 Seorang pegawai Inggeris,

^{D.J.M. Tate}

berpendapat, perkembangan

Melaka

sejak pertengahan

^abad yang yang ke 15 ^telah

mengakibatkan perpindahan

orang

Minpngk8.bau,

^{etas desakan}

ekonomi

.qperpindehan juga

berlaku atas sebab-sebab

politik,tCO

iaitu kezaliman

Maharaja Aditayawarman. Perpind8han juga

berlaku kerana adat _{yang tidak}

adil,

yang

menyebelahi

perempuan.·,1

'Perpindahan juga

^{disebabkan oleh}

jiwa

orang­

orang

Minangkabpu

yang suka merantau. 12

lt,ralau _pun

terdapat percanggahan pendapat mengenai

^bila orang-orang

Minangkabau

^mula

datang

^ke

Negeri Sembilan,

^dan

percanggahan pendapat mengenai

siapqkRh peneroka Minangkabau

yang terawal sekali

datang

ke

Negeri Sembilan, tetapi

^kesahihan

pendapat

yang

mengatakan

^Adat

Perpatih

^di

Negeri

^{Sembilan itu}

di bawa oleh orang-orang

Minangkabau,

^tiada

siapa

yang

dapat menyangkalnya. Begitu juga, pendapat

yang

mengatakan

nenek moyang

penduduk-penduduk Negeri

Sembilan adalah berasal dari

�inagkabau

^tidak

dapat disangkal lagi.

Ini

terkandung

^{di dalam sebuah}

ungkapan

yang

berbunyi:-

Dari ^mana

datang pelita,

Di sebalik

tanglong

^nan

bertali,

Dari mana turun nenek

kita,

Dari atas gunung

Merapi.l�

2.

Ibid,

^ms

15.

�.

^Ibid.

4.

'ibI'd.

5.

^Mohd. Dahlan

Mansoer, 'Minangkabau

^Dan

Negeri Sembilan',

Seminar

Pensejarahan

^{Dan Adat}

Perpatih,(Seremban, 1974),

ms

116.

6. Ibid.

7. 1£:!£.

Kedatangan Minangkabau

^{Ke Rembau.}

Di dalam kata

perbilangan

^{adat ada}

mengatakan, 'Gagak

^hita�

gagak senoi,

^{turun dari bukit berkaki}

empat.14

Gagak

^hitam itu dimaksudkan

sebagai

^uenduduk

tempatan

yang

juga

^{terdiri dar-Li-ada} orang-orang

I\sli,

^sementara

gagak putih melambangkan

^orang

Kinangkrbau yang datang

^untuk

mentamadunkan

penduduk tempatan.

^tenduduk

tempatan digambarkan sebegai gagak hitam,

^{iaitu kaum} yang belum

lagi bertamadun,

Sementara

peneroka-peaeroka

^yang

datang

^dikiaskan

pula

sebagai gagak putih

yang mendarat

dengan per�hu layar.

^Tidak

syak lagi,

^Cara

hidup

^mereka yang

datang

^itu lebih baik'

daripada

^mereka yang menanti.

Kedatangan peneroke-peneroka

^{ini tel"h}

mengubah

Cara

hidup penduduk tempAtan, daripada

^keadaan

hidup

^yang

tidak

begitu

^{tersusun dari}

segi berkampung h�laman,

bercucuk tanam dan sistem politik

kepada

^cara

hidup

yang merigama Ikan satu peradaban baru dan tersusun.15

Mohd. Sha.rif b. Fakeh Hasan

mengata

^kan,

mereka tidak

begitu

^tertarik

menempat

^di

tepi-tepi pantai

kerana mereka itu kaum tani yqng biasa bersawah

ladang,

tAmbahan

pula undang-undang peraturan

^Adat

Perpatih

^yang

men�ani

^dasar

hidup berkembang

^di

kampung-kampung

pedalaman sepertlyang terdapat pada ungkapan:-

8.

Ibid,

^{ms 121.}

9. D.J.M.

Tate,

^{The Makin of South East}

Asia, Vol.7, (Oxford University Press,

^KL

Singapore: 1971),

^ms

150 10.Ibid,ms 156.

11.MOhd.

Dahlan

Mansoer, op.cit.,

^{ms 121.}

'Kampung

^nan

bersudut,sawBh

^nRn

berjenjanf-, pucuk

^nan

meliuk, pinang

^nan

berjajar,

^adat

pusaka

^{diadakan' 16.}

C.H. Parr dan vLH.

Mackery

^{dalam ks}r-angannya,

merigs^takan

rombongan

yang mula-mula ^dst ang itu ^d

[ke

^t.uaf

oleh Tok Lela

Balang

^dari

�ampung Paya Bidara, Min�ngkabau.

Apabila sampai

^di

kampung

^kota beliau berkahwin

dengan

anak Patin

Bercanggai Besi, Penghulu

^{suku Biduanda ketika}

"-

itu.i7

Batin Sekudai Tok Lela

�alang itU;ah

asal keturunan carak Lela Hahara

j

^a yang meWRris i

pusaka Undang

^Rembau.

Selepas daripada

^itu

datanglah beberapa

angkatan lagi. Masing-mRsing

^{di beri meneroka sawah}

bendang

dan

kampung

^di merata-rata

tempat

^{di sekitar Pembau.}

Kampung-kampung

^{yang di buka itu di beri nama}

mengikut tempat

asal mereka·di

Minangkabau

^dan itulah yang di sebut 'suku'

sekarang

^ini.

Terdapat

^{12 buah suku iaitu}

Biduanda, Paya Kumbuh, Mungkal, Tiga "'enek,

^Seri

"'"elenggang,

Seri

Lemak,

^Batu

Belang,

^Tanah

Datar,

^Anak

Acheh,

^nnak Melaka dan

Tiga

^[atu.

12.

Ibid, juga

^{lihat Abbas b.}

Hj. Ali, Rembau, SejRrah PerkembBngan

^Adat

Istiadatnya, (Pejabat

^Citak

Kerajaan

Johor :

1953).

13. Hashim A.

Ghani,

^'Kata-kata

perbilangan

^dan

Tafsirannya',

Seminar

Pensejarahan

^{dan Adat}

Perpatih, (Seremban: 1974),

ms 22 ^• 14. Ibid_, ms 1.

15. Mohd. Sharif b. Fakeh

Hasan, 'Sejarah Kedatangan

^Adat

Perpatih

^Ke

Negeri

^{Sembilan dan}

KaitannYA

^di

Minangkabau,

Seminar

Pensejarahan

^{dRn Adat}

Perpatih (Seremban: 1974)

ma

149.

16.

Ibid.

17.

Banyak

kontroversi

mengenai

^{cerita Bendahara Sekudai}

ini. Lihat Shahrom Mohd.

Dom,

^{'Bendahara Sekudai - Satu}

Metos?,

^Seminar Pense'arahan dan Adat

Perpatih,

(Seremban:

1974 , ms 188 ^- 207.

5 ^•

Daripada kedatangan

^secara

berperingkat­

peringkat

^inilah

wujudnya

^{tamadun Rembau} yang berd�sarkan campuran antara orang-orang

Minangkabau dengan

orang- orang sakai

(Jakun). Apabila negeri

^{telah mula}

terbuka, pentAdbiran

^adat pun didirikanlah dan hak

masing-masing

^nun

ditentUkan.

Latar

Bell3.kang

^Kawasan

Kajian ( Kampung Tengah).

Kampung Tengah dipercayai sebagai

^salah

sebuah

kampung

y�ng tertua di

d�erah/luak

^Rembau.

Peneroka-peneroka Yinangkabau

yang berkahwin

dengan

penduduk

^t

empat

^{sn, dikenali}

sebagai

orang Bdduanda

(suku Biduanda). Kampung

yang mula-mula sekali diterokai oleh

oran� Minangkabau

^{di dHerah Rembau ini ialah}

Kampung

Kota. Ini

dibuktikan, Undang

^Luak

R�mbau

^yang

p�rtRma,

Datuk Seri Ram� adalah berasal dari

kamnung

^ini.

Undang

Rembau yang ke ^dua dari Suku Biduanda Waris Sedia

Raja,

^Datuk

Ernba,.

^{teLsb membuka sebuah}

perkam­

pungan baru yang dinamakan

sebagai Kampung Tengah18•

^Ini

dapat

^{dibuktikan bahawa}

perkuburan

^{Tok Emba masih}

lagi wujud

^di

Kampung Tengah. Mengikut

^{A. Samad}

Idris,

^Tok

Emba

menetap

^di

Kampung

^{Kota kerana}

kampung

^{lain masih}

belum

wujud lagi

^ketika

itu.19Jelas

^ada

percanggahan

18. Wawancara

dehg!n Hjh.

^{Minah bt.}

Derani,

^di

Kampung Tengah, Rembau, pada 23

Julai 1988.

19.

Abd. �OtM.C\d

^l;"

fotll\'S, Ne�e,.vi Se.IV1l?1:1",,,, o\OIn !k..i"lf"u"rl1l>11 (1<1.(9.\0.

lVll'Ifvtt, r� 10 )

^��

35".

^{v (}

pendapat dengan

^sumber'

lisan, tetapi

^{sumber lisan}

boleh

dipercayai

^kerana

adanya

^{bukti kubur Tok}

Emba.20

Seluruh orang tua-tua di

Kampung Tengah, Kampung Chengkau ft;'

^'((.Cly�

dan

Kampung KotaAkubur

^di

Kampung Tengah

^{itu adalah kubur}

Tok

Emba.21

Sewketu

-penjajaha.n British, Kampung Tengah

dan

Kampung Cheng�au

^telah disatukan dari

segi pentadbi-

ran. British telah meLant Ik seorang ketua

kampung

kedua-dua

kampung

yang telah disatukan

ini.22 Apa

bagi

yang

menarik,

^walau _pun

knmpung

^{ini disatukan di b�wah satu}

pentadbiran, tetapi

^hal-hal yang

bersangkutan dengan

^adat

istiadet mereka

tetap merujuk kepada Buapak

^mereka

masing-

. 23

maslng.

Di bawah sistem

pentadbiran adat, penduduk- penduduk Kampung Tengah

^{ini tunduk}

kepada tiga

^corak

pentadbiran.

Hal-hal yang berkaitan

dengan

adat-istiadat mereka tunduk

kepada

^kuasa

Buapak,

^dan

juga dukun-pawang.

Hereka

juga

^tunduk

kepada pentadbir

^agama

seperti

^Tok­

Tok Guru dan

Imam-imam.24

Buapak

^berkuasa

terhadap

^anak

buahnya

^iaitu

seluruh penduduk

Kampung Tengah.25

Keseluruhan

penduduk

adEllah terdiri

daripada

^suku Biduanda Waris Sedia

Raja.26

Terdapat empat

orang

Buapak

iaitu DatUk

Maharaja lela,

Datuk

Raja Muda,

^{Datuk Paduka}

Raja

^{dan Datuk}

Menteri.27

20. Wawancara

debgan Hjh.

^{Minah bt.}

Derani, op.cit.

21. Ibid.

22.

wawancara dengan

�bd. Hamid b.

Deraman,

^di

Kampung Chengkau, Rembau, pada 30

^Julai

1988.

^'

23. �.

7.

BuepRk

yang

empat

^{ini tunduk}

pula pada

^kekuasaan

lembaga.

Lembaga

^{ini berkuasl'l}

terhadap

^kesemua

Buapak-buapak

^dl'lri

Kampung-kampung

yang terdiri

daripada

^{suku yang}

sama.28 Eagi hampung Tengah

^{adalah sama suku}

(1.,Jaris

^{Sedia Ha}

ja)

dengan Kampung Tanjung, Kampung

^{Pulau dan}

Kampung

^Bukit.

Euapak hanya

^berkuasa

terhadap kampung

^mereka

sahaja,

sementara

Lembaga pula

^{berkuasa ter-nade}p ;, -ke ernpa

t=emps

^b

kampung

^tersebut.

Keempat-empat

^nenduduk

kampung

ⁱⁿⁱ

beranggapan

^mereka

datang

^dari nenek moyang yang sama, oleh itu mereka tidak dibenarkan berkahwin antara satu

sama lain.

Pentadbir agama

pula

^{berkuasa di dalam} uapac ar-a=uape^car-e ads t yang

bercampur-aduk dengan

kepercayaan

^agama.

hereka selalunya

^di

undang

^{atau di}

jemput

untuk membacakan doa-doa selamat. neranan mereka selalu dikaitkan

dengan

^{doa taLsk ba La} dan kenduri ke

syukur-an

^,

Golongan

^{ini terdiri}

daripada Imam-imam, Haji-haji

^d8n

juga

Lebai-lebai.

Para

dukun-pRwang juga juga mendapat

^status

yang

tinggi

^{di dalam}

masyarakat �elayu

tradisional.

1>tereka di

jemput

^untuk

menghalau hantu-syaitan

^terutama

di dalam

majlis-majlis

^keramaian

seperti majlis-majlis

perkahwinan.jqKetiga-tiga golongan

ⁱⁿⁱ memainkan peranan

24. ^Ibid.

25. ^Ibid.

26. Waris Sedia

Raja

^berhak

mempusakai jawatan Undang

^Luak

Remaau_, secara

bergilir dengan

^{'!tIaris Lela}

Maharaja.

Lihat Shahrom Mohd.

Dom,

^{'Bendahara Sekudai - Satu}

Metos?,

^Seminar Pense'arahan Dan Adat Per

atih, (�eremban

^: 1974 , ms 188 ^- 207.

27. Wawancara

dengan

^{Abd. Hamid b.}

Deraman, op.cit.

yang amat

penting

^{dalarn ms}ay^ar-akat

Helayu tradisional,

malahan mereka

saling perlu

^{memerlukan antara satu sama}

lain.

Di dalam

majlis perkahwinan

^mereka

bertiga menjadi

^amat

penting.

^{Jika salah} seorang

daripada

mereka enggan

menjalankan tugas masin�-masing�

ⁱⁿⁱ

bermakna

majlis

^{tersebut tidak}

dapat dijalankan

^dan

boleh terbptal

beeitu sahaja.

Melihat kepada

mUlanya

^�dat

Perpatih bertapak

I^al tu se

jak

^{dsr-L 6 - 7 abad} yAng

lampau,

^{sudah tentula.h}

banyak daripada

^adat-adat yang di bawa oleh

peneroka- peneroka

^dari

Minangkabau

^{itu telah}

banyak

^{berubah atau}

ditinggalkan begitu sahaja.

^{Untuk meneliti akan kebenaran}

pendapat ini,

^kita

kaji

^akan adat-istiadat

perkahwinan sejak

^{dahulu di}

Kampung Tengah (Kajian Kes).

28. Nordin

Selat,

Sistem Sosial Adat

Perpatih,(Utusan

Melayu,

^Kuala

Lumpur; 1976)

^ms 74.

29. ^Wawancara

dengan

^{Abd. Hamid b.}

Deraman, op.cit.

Bab 2 Adat-istiadat Perk?hwinan

Yang

^TelRh

Lenyap.

Adat-istiadat Sebelum Hari Perkahwinan.

:'1enurut Adat

Minangka�u,tempAt

^{asal Ada t}

"'Q

Perpatih,

yang

meminang

^ialah pi hsk

perempuan'� tetapi

di zamari mocen

ini,

^{adat ini semakin}

berkurangan,

^cuma

masih

dijumpai

^di pe^daLaman

Minangkabau?'

^{Pada amnya}

sekRrang ini, pihak

^lalakilah yang melakukan

pel'Jlinangan,

,'),..-

sesuai

dengan

^hukum

syarak.

Dalam

perkembangan

^Adat

Perpatih

^di

Negeri Sembilan,

^keadaan yang ^sama

juga

^{berIaku, iaitu}

pihak

perempuan yang

meminang

^{lelaki sudah tidak berlaku}

lap'i��

Di

Kampung Tengah kemungkinan

^{adat ini}

hanya

^{kekal bertahan} selama

beberapa

^dekad

sahaja selepas bertapaknya

^Adat

Perpa

^t

ih.3!f-

�enurut Adat

Perpatih, jika

seseorang

ibu-bapa ingin

^mencarikan isteri untuk anak

lelakinya,

^mereka

membuat risik- indai terlebih dahulu. Merisik bermakna melihat-lihat terlebih dahulu kelebihan dan

kekurangan

yang ^ada

pada

^wanita yang

ingin

^di

pilih sebagai

^calon

menantu. Proses ini dilakukan oleh saudara-mara

pihak lelaki,

dan proses ini dilakukan

tanpa

^{disedari oleh}

pihak kelu�rga

^{wanita yang}

sedang

^di

risik�5

�O. Abdullah

Siddik, Pengantar Undang-undang

^{Adat Di}

Malaysia,(Universiti Malaya,

^Kuala

Lumpur: 1976)

ms 135.

3,". Ibid.

3�. Terjemahan Al-Quran,

^{Surah Al-}

BSQPrah

^:

235.

33.

Wawancara

dehgan

^{Puan Peah bt.}

Silo� pada

^{22 Mei}

1988

^di

Kampung Chengkau, Rembau,

N.Sembilan.

Antara kriteria yang

menjpdi pqnduan bagi

seseorang

memilih menantu

ialah,

^{ialah terdiri}

daripada

^anak

gadis

yang

pandai mengaji

^{Quran dan}

juga pandai

^{memasak. Sesudah}

berkenan rasa di

hati,

^barulah

ditanya

^{secara sindiran atau}

gurauan

kepada ibu-bapa gadis

^{tersebut sama ada}

gadis

^itu

sudah di

pinang

orang ^atau

belum?O

Di bihun-tahun

1960

^{I'In dan tahun=tahun}

sebelumnya

anak-anak

gadis

^{tidak dibenarkan keluar dari rumah}

tanpa

bersebab. Mereka

hanya sempat mendapat pendidikan

^setakat

mengaji al-Quran sahaja,

^{itu pun}

diasingkan

^daripada

murid-murid

lelaki?r

^Oleh

itu,

tiada

kesempatan bagi

^anak­

anak

gadis

^{ihi berkenalan}

dengan

^{kaum lelaki.}

Begitu juga

kaum

aelaki,

^tiada

kesempatan

^untuk

mengenali gadis-gadis 38

yflng tidak dibenarkan keluar dari rumah. Oleh itu SOl'll

jodoh

^{adalah terserah}

kepada ibu-bapa sepenuhnya.

Setelah selesai proses merisik

dijalankan pula

proses

meminang.

^{Pada amnya proses}

peminangan

^{hari ini}

tidaklah

begitu

^berbeza

dengan

^proses

peminangan

^di

zaman

lampau.

^Apa yang

menjadi perbezaan

^{ialah di zaman}

dahulu,

^di hari

pertunangan,

^{ada salah} seorang dpripada saudara-mara yang tidak

hadir, majlis

^{tersebut dibatalkan}

buat sementara waktu. Buapak yang

berperanan menjaga

^anak-

�?"If.

^IbLd,

'31>.

Ib

id

^•

�g. Jamaludin Abdullah,

^Adat

Perpatih, (Singapura: 1959),

ms 4.

�1' 3&'.

^Wawancara,_Ibid.

deVl�� P\.lClVi PIlOfItl b;

^<:;j

1011109

^I

or- Gl!:

;<q'.

^Ibid.

lflo.

Ibid. _,�

lfl. A'hiiiad Ibrahim,

^Islamic

Customary Law/Halaysia�

Intisari,

^Vol

II,

^fio.

2,

^ms

51.

11.

buahnya,

^meminta orang yang nunye

majlis, menjemput

orang yang tidak hadir tadi

dengan

^membawa

tepak sirih.3Q

Setelah di

jemput

^{secara beradat}

(tenak sirih), tetapi

orang itu

tetap

enggan

hadir,

^{meka beliau}

pula

^{akan di}

hukum. Cara hukuman iA^. Lah

dengan pemulauan

^{dari kenduri­}

kendara dan kema

tian.4-D

Sebelum hari

pertunangAn,

^cincin

tanya

^{di beri} terlebih dahulu kepada

keluarga gadis.

^Jika

keluarga gadis

menolak

peminangan,

^cincin

tanya

^{itu harus} dikembalikan dalam

tempoh tiga

^{hari. Jika di}

terima,

^{cincin itu tidak}

harus dikembalikan.

Apa

yang ^har-us di buat

selepas

^{i tu} wakil dari

pihak

perempuan memberitahu

keluarga pihak

lelaki hari _yang sesuai untuk

menjalankan pertunangan.

Bila tiba hari yang

ditetapkan,

^{sebentuk cincin}

lain,

di

samping

^cincin

tanya

dikemukakan. Prof: Ahmad Ibrahim

menegaskan:

In

Negeri

^{Sembilan ceremonies are more}

elaborate,

/l

Marriage

^{is first}

preceeded by

^discreet

inouiry by

^the match-makers

(duai), usually

^{the female}

of the interested groom. If the discreet

inquiry

shows that there is

hope

^{of success the}

'menghantar

^{cincin' or}

'sending

^the

ring'

ceremony is held. A

'seeking ring' (cincin tanya)

^is

presented

^{to the}

prospective

^bride's

family.

^This

signifies

^a

request

^{for the bride's}

hand on the

part

^{of the} groom. The 'seeker

ring'

should be returned within three

days

^{if the}

proposol

^{is not}

accepted.

^{If it is}

accepted

^a

simple

^{ceremony is}

held,

^{to which the relatives} of both

parties

^{are invited to be}

present.

^Here the 'cincin

tanya'

^{is circulated to be viewed}

and examined

by

^{the relatives}

present, symbolising

the discussion of the merits anddemerits of the

bridegroom

^{to be. Tf the union is}

approved

^the

another

ring

^is

placed

^{beside the}

fmrst,

^the ap­

pearance of the double

ring signifies

^{that the}

match is

agreed

^{upon and the}

agreement

^is eeiiea sealed.

f'

^.

Setel�h kedua-dua belRh pihak

setuju,

^tarikh perkRhwinan

pula

^harus

dibincangkan. Biasanya

^hari

perkahwinan ditetapkan selepas

^{musim mEnuai.}

Wuenannya

ialah supaya

mendapat

^beras yang

mencukupi

^{untuk membuat}

jamuan.

Bagi penganut

^Adat

Perpatih,

^sebelum

mengadakan majlis nikah-kahwin,

^{terlebih dahulu diadakan istiadat}

mengumpulkan

^{sanak saudara. AdBt ini dinamakan n.dat}

Berkampung.+�Tujuan

^Adat

Berkampung

^{ini adRlah untuk}

menerangkan

^dan

membincangkan pembahagian kerja

^di

majlis

^kenduri kahwin nanti.

Pembahagian kerja

ⁱⁿⁱ

digambark�

^oleh

perbilangan

^adat yang

berbunyi:­

Yang

^{kuat dibubuhkan di}

pangkalkayu,

yang

bingung

^di�suruh

arahkan,

kalau cerdik hendakkan

rundingan,

kalau mualim

perlukan doanya,

kalau

kaya

^hendakkan emasnya,

kalau

patah

^{di buat}

penghalau

^ayam,

kalau buta untuk

penghembus lesung,

kalau

pekak pembakar

^bedil.

43

Di

Kampung Tengah,

^.�dAt

Berkampung ini,

^{di masa­}

masa yang

lampau

tidaklah di

pandang

^kecil

ertinya,

^keranaa

di hari inilah boleh di

capai permuafAkatan

^dan

kerjasama�

Jika _umpamanya

jika

^{ada salah} seorang

tempat semenda4S-

atau kadim yang tidak

hadir,

bererti yang tidak hadir itu tidak

setuju dengan majlis perkahwinan tersebut.4�

42.Jamaludin Abdullah,

^Adat

Perpatih, op.cit.,ms

¹¹

42..Ibid.

�.Wawancara dengan

^{Puan Peah bt.}

Silong, op.cit.

4�.Tempat

^semenda ialah orang lelaki dari

kampung

^{dan suku}

yang berlainan

dengan

orang perempuan di

tempatnya tinggal.

Bila si lelaki

menetap

^do

kampung isterinya

^dan

menjadi sebahagian daripada masyarakat

^di

kampung tersebut,

maka ia di

panggil tempat

^semenda.

�i.Kadim

^bermakna adik-beradik

seibu-sebapa

^{atau seibu}

tetapi

^berlainan

bapa.

13.

Untuk

menetapkan

^hari pe r-kahwd^nan,

tiga pihak mengambil

^{peranan yang}

penting.

^{Pihak pertama ialah}

dukun-pawang

yang

berperanan

^{menilik hari} yang sesuai untuk

majlis

^{teraebut. Pihak kedua ialah tokoh} agama.

Bila sudah

mendapat

^hari yang sesuai diadakan sedikit

majlis

^{doa selamat. �etelah selesai}

majlis

^{doa selamat}

barulah

Buapak mempersetujui

^hari

perkahwinan

yang

telah

ditetapkan itu.1l

^Hari

menetapkan

^hari perkahwinan ini dinamakan adat

menggantung-gantung.

Adat ini dimulai

dengan

^{doa selamat dan}

tepung

tawar yang

dijalankan

^{oleh Imam dan} pawang.

Setelah selesali

Buapak

^{memberikan RrahBn} supaya

dibunyikan

alat

bunyi-bunyian.

^Serentah

dengan

^{itu di} pasang tabir dan

lpngit-langit,

^{di buat}

pelamin

^dan

dihamparkan

gunung

berangkat /1'8

Di waktu jni kita tidak

pernah berjumpa lagi

adat-istiadat

seperti

^ini.

Memasang pelamin

memang

pernah

^kita

lihat, tetapi

pemasangannya tidaklah

ditetapkan

^melalui upacara

seperti

yang tersebut di atas.

Di waktu ini

juga

^{kita tidak pernah}

mendengar

^istilah

'gunung bprangkat'

^{iaitu �ain} yang

bergantung tiga segi.

Di hari ini

juga

^di

bentang

^{tilam di} dalam bilik

pengantin, digantungkan kelamb�,

^{susunan bantal dan}

permaidani.

Semua

kerja-kerja

^{di hari}

menggantung-gantung

ⁱⁿⁱ

mestilah

dengan persetujuan daripada Buapak

^terlebih

dahulu. Jika di buat

kerja-�erja

^tersebut

tanpa

^izin

Buapak, Buspak

^boleh

menghukum

^{mereka secara}

adat.�9

#1.

^Jamaludin

Abdullah,

^Adat

Perpatih,oPQcit.,

^{ms 19}

t(8· Ibid,ms

²⁰

SetelAh selesAi

kerjA-kerjA sepert

^{YAng telAh}

disebutkAn di

Atas,

^{ia akAn disusuli}

pula den�9n

^Adat

menjemput

^{tetamu ke}

majlis

^{nikah kAhwin. T�tuk}

menjemput tetamu,

^ada

peraturannya. Pertamnnya

^{hendaklah di cari}

tetAmu itu di

rumahnya

^sendiri.

�idak

^boleh

menjemput

tetamu sewaktu

herjumpa

^di

tepi jnlan

^{atnu di kedai-}

kedl'li

kopi sehnja.

^Jika

dijemput

^earn

bep-ini, diumpAmakan 'ajak-ajak aYAm' sahaja.

Setelah selesai

menjemput tetamu,

^{di malam}

harinya

^{dilakukan adnt berinai kecil atau} adat berinai curi. Adat ini

biasanya

^tmtuk

pen�antin

perempuan

sahaja.

Di malam tersebut

pengantin

perempuan diinaikan oloh

�"u�nra-mBra dan

sahabat-handainya sahaja. Pengantin

perempuan itu didudukkan di etas

pelamin.

seorang

dptang menginaikan�ya

^{di kaki dan}

�eorang

^demi tangAn ^•

so

Di 7.nman

sekarang ini,

^walau pun penpgunaBn inai masih

diamalkan, tetnpi

caranya sudah berubah.

Penfantin

^{membubuh inai itu di}

jarinya

^{sendiri atau}

di bantu oleh adik-beradik. Beliau

juga

^tidak

perlu

^duduk di atas

pelamin

^sewaktu

mengenakan inai.�{

Wawancara

dengan

^PUAn Baidiah bt. Mat

Isin,di Kampung Tengah, Rembau, pada 29

^hb.

Mei 1988.

Hukuman secara adat �alah

d�pulaukan

^dari

majlis

^atau

diarahkan keluar dari

kampung

^atau

dengan

^Cara

membayar

denda.

Jamaludin Abdullah, op.cit.,

^ms

50.

15.

Adat-istiadat di hari

perkahwinan.

Di hari

perkahwinan

ⁱⁿⁱ

konsep kerjasama

^dan

gotong

royong memang benar-benar diamalkan. Hal ini bersesuai

dengan konsep

^adat

perpatih:

Bulat air kerana

pembentung, Bulaj

^{. manusia kerana muafakat.}

�Rjlis

^{kenduri d�adakan secara}

besar-besaran, ataupun

diistilahkan

sebag&

^'olek

ganang'.

Tetamu-tetamu yang hadir membawa bersama mereka hadiah-hadiah untuk

meringankan

beban yang di

pikuloleh

^{tuan rumsh. Antara} hadiah-hadiah yang di bawa ialah

beras, ayam-itik

^{dan ada}

juga

^kerbau-

lembu. Oleh sebab terlalu

mewah, kadang-kala 'olek-gadang'

ini

berlanjutan

^selama

tujuh

^hari

tujuh malam.§.)

Di hari ini

juga

dilakukan adat

menjemput pen�antin

^lelaki.

Orang

yang

menjemput

dikehendaki membawa

tepak

sirih yang

lengkap dengan

ramuannya.

Utusan

ini, apabila sampai

^{ke rumah}

pengantin

^{LeLakd ,}

terus duduk di

depan Buapak pengantin lelaki,

^lalu

disorongkan tepak

^{sirih dan}

seterusnya

memberitahu akan

tujuan kedatangannya.

^{Setelah selesai} berbalas-balas

pantun

^dan

berpepatah-petitih

^barulah dibacakan dOB

selamat, sebagai

^{tanda menerima}

kedatangan

^mereka.

Selepas

^itu

pengantin

^lelaki dinersilakan turun dan terus

menuju

^{ke rumah}

pengantin

^perempuan.

Biasanya

dalam

perjalanan menuju

^{ke rumah}

pengantin

perempuan,

pengantin

^{lelaki di arak}

dengan paluan

^dikir

rebana�

Sl..

'i�

�-.

Wawancara

dengan

^{Puan Baidiah}

bt,

^Mat

Isin,QP.

^cit.

Ibid.

-:--.-

Ada

beberapa perkara

^{atau adat} yanr kita

tidak

pernah jumpa pada

^{hari ini.}

Pertamanya pihak

yang

menjemput berpantun

^dah

berpepatah

^{terlebih dahulu.}

Sebenarnya

^di

kampung ini,

^masih

dijalankan

^adat

menjemput,

cuma

berpantun

^dan

berpepatah

^tu

sahaja

yang telah

lenyap.

Kemungkinan

ⁱⁿⁱ

terjadi

^{adalah disebabkan}

masyarakat sekarang

^{ini tidak}

lagi

^{mahir di dalam}

bidang

^tersebut.

Satu

lagi perkara

yang telah

lenyap

^ialah

mengarak pengantin lelaki, sepanjang perjalanan

^ke

rumah

pengantin

perempuan. Di waktu

lampau,

^rumah

pengantin

lelaki

dengan

^rumah

pengantin

perempuan tidaklah

begitu jauh,

walau pun berlainan

kampung. Rombongan pengantin hanya berjalan

^kaki

sahaja. Barangkali

^untuk

mengurangkan

keletihan

berjalan kaki,

^maka

rombongan in� diiringi dengan

dikir rebana

sebaga�

^hiburan semata-mata.

Di dalam

perjalanan menuju

^{ke rumah}

pengantin

perempuan,

pengantin

^{lelaki ini terlebih dahulu diberikan}

gelaran. Gelaran-gelaran

yang di

pilih

berdasarkan

perwata­

kan

pengantin

^{lelaki. Jika}

pandai

^di

gelar l'1alim

^{Muda. Jika}

kuat di

gelar ,endekar Muda.�

Bila

pengantin

^lelaki

sampai

^di

pintu

pagar rumah

pengantin

perempuan,

rombongan pengantin

^lelaki

taBi

terpaksa

^berhenti

dahulu, sehunggalah datang

orang

mempelawanya dengan

^membawa

tepak

^sirih.

Selagi

^tidak

ada orang dari

pihak pengantin

perempuan

mempelawanya,

selagi

^itulah

rombongan pengantin

^lelaki

terpaksa

menunggu di lUar pagar rumah.

Bila

sampai

^{di rumah} peng ntin perempuan,

pengantin

^{lelaki terus didudukkan di}

tempatnya,

^{iaitu tilam}

pandak

yang berhias

ss: Tempat

^semenda _y"lng diamanahkan

menjemput pengantin

^{lelaki tadi akan}

menyerahkan kepada Buspek pihak

perempuan. Setelah itu

wakil/ketua bagi pihak

lelaki itu

bertanya siapakah

^wakil

ba�i pihak

perempuan yang akan menerima adat

pesaka.st, Sebenarnya

^{dala.m ms}

j

^Lis

ini

pertanyaan begitu sangat diuptamakan,

walau pun sudah diketahui

siapakah Wakilnya.57

Wakil perempuan dan wakil

pihak

^lelaki berbalas-balas �enyorong

tepak

^sirih

masing-masing.

^{Wakil pihak lelaki}

menerangkan tujuan

kedatanganoya sebagai

^wakil

pengisi

^adat

dengan k.,ta-kata

yang

bergurindam, berpantun

^dan

berperbilangan

^adat.

Di tahun-tahun permulaan �dat

�erpatih

^pernah

serlaku

apabila berfurindam, berpantun

^dan

berperbilangan adat,

^ketika

mengisi

^{adat itu}

hingga

^{memakan masa}

berjam-

jRm,

^seperti yang

digambarkan

^oleh Jamaludin:-

'Sejak pet�ng hingga dinihari, hingga

^embun

jantan

^membasahi

tanah, sehingga

^ayam

jantan

^ber­

kokok, sehingga

dileraikan oleh para hadirin.

re

^.

Setelah dileraikan barulah upacara akad nikah

dijalankan.

Segala

^{Mas Kahwin di terima oleh}

Buapak

^terlebih

dahulu.57

Setelah felesai akad

nikah,

^dilakukan

pula

adat

bersanding. Banyak perbezaan

yang kita

perolehi

^di

antara

persandingan

^{di zaman dahulu}

dengan

^zaman

sekarang

ini.

Dahulu,

sewaktu

pengantin sedang bersanding,

^ada

.rtf.

rr.

Jamaludin

Abdullah, op.cit.,

^{ms 16.}

Juga

^lihat

Abd. Samad

Idrrs, 'Di anjak layuJ Mingguan Malaysia/

Pancaindera, 29

Jan.

1989,

^ms

3.

Tilam

pandak,

^berbentuk

empat segi,

^berukuran

0.5

meter

persegi, tepinya

^dihiasi

dengan

^{bidai dan}

su�aman.

^Ia

juga digunaKan 8eb�gqi tempat

^duduk

RaJa

^{dan Sultan.}

istiadat mencecah.

Untuk melakukakan istiadat

ini, pengantin disandingkan

^{di atas}

pelamin. Pemuda-pemuda berpakaian beragam dengan mukanya berconteng-conteng,

^{keluar di}

depan pelamin

^sambil mengu^sLk=us dlc

pengantin

^melalui

6

gurauan yang

melucukan,

sambil mencecahkan

inat kepada

kedua-dua

pengantin.be

^{Dalam istiadat ini disediakan}

beberapa

^buah

mangkuk

yang berisi

tepung t::lwar, bertih,

beras dan batil berisi

inai.'t

Di sebelah mplam

pula

^dilakukan

temasya memangkas

inai. Dalam istiadat ini sekali

lagi peng8nton disandingkan

di atas

pelamin.

^Di

pangkuan

^{ke dua-dua}

pengantin

^itu

diletckkan bantal.

Tangan

^mereka diletakkan di atas bantal

secara terbuka.

Buapak-buapak

yang

empat bergilir-gilir

seorang demi seorang ^mer-en

j

^iskan

tepung

^tawar,

menyiramkan bertih,

^beras

kunyit

^dan lain-lain ke "nuka ke dua-dua

pengantin

^{itu. ::esudah itu}

dipupuk

^{seCikit inai di}

tapak jangan,

kemudian dihulurkan sedikit

wang.��

5(,.

Adat

pesaka

^{bolehlah disamakan}

dengan

^{i'ias ffuhwin}

yang

diwajibkan pemberiannya terh?dBp pihak

^lelaki

mengikut

^hukum

syarak.

Jamaludin

Abdullah, op.cit.,

^{ms 26.}

Ibid. ms 51.

NOrdin Selat, op.cit.,

^ms

75.

Jamaludin

Abdullah, op.cit.,

^{ms 52.}

Ibid.

Ibid,

^ms

53.

Ibid,

^ms

59.

wawancara dengan Haji

^{Abu Dakar b.}

Ibrahim,

^di

Kampung

^Tanah

vqtar, Rembau,

^N.Sembilan

pada

31

Hei

1988.

19.

Di hari

persandingan juga,

dilaksahakan

juga

adat

berjulang-berarak.

^{Dal�m istiadat}

ini, pengantin

Lelaki

bersaing dengan pengantin

^perempuan.

Pengantin

lelaki di

julang

^oleh

penjulangnya

^{di atas bahu}

dengan menjuntaiken

^{kedua-dua beleh}

kakinya. Memepelai

^perempuan

pula

^di

julAng

^{oleh saudara mara mereka.}

Ceranya

^ialah.

dua orang

penjulang

^{itu sama-sama}

menghedap

^{dan bersama-}

sama pegang

pergelpngan tangan dengan

^{kuat. Di atas}

persilangan tangan

^{itulah didudukkan}

pengantin

perempuan

·t

b3

1 U.

terjulang-berarak biasanya diiringi

^{oleh dikir}

rebana. Disediakan

juga

^bedak

limau, tepung

^{tawar dan}

beras

basu�.6� Apabila sampai

^{ke suatu}

tempat

y�ng di

tuju

kedua-dua

pengantin

^{itu di}

pimpin

^dan didudukkan di atas tikar untuk

menjalankan

^istiadat

menepung-tawar.

Biasanya

^{di dalam istiadat}

menepung-tawar ini,

^kedua-dua

pengantin

^{itu dicecahkan sedikit darah}

binatang

^sembelihan

seperti

^darah ayam,

kambing,

^lembu

atau kerbau di

kening

^{mereka. �etelah selesai diadakan}

pula

upacara

pencak

^{silat dan tarian inai.}

Kenapakah

^adat

berjuJang-berarak

ⁱⁿⁱ

begitu diagungkan? Mungkin

^kerana hendak memuliakan

pengantin

itu,

^{sebab ia}

dianggap seperti raja.

^Olehlitu

terpaksa mengi­

kut

peraturan Raja-raja

^{di waktu}

itu,

yang sentiasa di

julang

^{dan di arak}

apabila

^{keluar dai istana.}

Apabila

^selesai upacara

berjulang-berarak,

^Tok

Imam berdoa supaya pasangan

pengantin

^{baru ini akan}

kekal

selama-lamanya.

^Di

samping doa,

^{mereka berdua}

juga

dimandikan

dengan

^{air tolak}

bala,

^{iaitu dua hari}

selepas

upacara akad

nikah.6�ebuah

^bel9i

pemandi9n

^didirikan

tidak

jauh darip�da

^rum�h

peng�ntin

perempuan.

Temppt pemandian

^itu

selalunya diperbuat

^darinera

empat b�tang tiang kayu

^{atau buluh.}

Disekelilingnya

^di

mindingkan dengan daun.kelapa. B�hagian depan pentas/balai

^tidak

didindingkan, bertujuan

supaya hadirin

dapat

^menonton

istiadat ini.

Disediakan

juga

^{serumpun kecil}

mengkuang,

^dua

ekor ayam,

sebiji kelapa

^{muda dan beras}

kunyit.

^Setelah

ditepung-tawar

^kedua-dua

mempelai

^itu dimandikan.

Benang tiga

^{warna diikatkan}

disekeliling pinggang pengantin itu,

Setelah itu lilin yang

menyala diambil,

^{LaLut.d i bakar}

benang tiga

^warna

tadi,

^sambil

pengantin melompat bangun.

Mengikut kepercayaan

^kalau

pengantin

perempuan yang

melompat dahulu, menunjukkan peng8ntin

^{perempuan lebih kuat}

daripada pengantin lelaki.60Kelapa

di belah untuk melihat tuah

nasib

pengantin

^{itu. "alau}

kelapa

^{itu terbelah}

sipi,

^bermmakna

nasib yang

kurang

^baik

terpaksa dihadapi

oleh pas9ngan

tersebut.b1 Kelapa

yang telah di belah di

lambung, jika

terlentang jatuhnya,

pasangan tersebut

mempunyai

^nasib

yang

baik.68Ayam dilepaskan. Sesiapa sahaja

^dibenorkan

mengejarnya.

^Kalau

dapat jadi haknya, tetapi jika

ayam itu

lari ke rumah

peng�ntin,

^tidak

boleg

^di

tangkap lagi.�9

�.>.

Jamaludin

A,B,dutlah,

^'Adat

Mandi-mahdian', NASTIKA, (Singapura ;�9958),

^{ms 22.}

�G. reid,

^ms

23.

lJ7';Ib!d.

'M.Ibid.

61·Ibid•

21 •

Adat-istiadat

Selep�s

^Hari Perk�hwinan.

Adat yang mula-mula sek9li ialah istiadat

menyembah

^atau

menyalang.

^{Adet iri masih kekAl}

hingga sekaranp

^ini.

Apa

y8ng

menjadi perbezaan

^{ial&h Cara}

pelaksanaannya aahaja.

Di zaman

lampau,

^�ntuk

menjAlankan

^adat

ini, pengantin

perempuan dikehendaki

berjglan

^di

hpdauan,

sedan£kan pen[Rntin

^{lelaki di}

belakang.

^{Di zaman}

sekarang peraturan begini

^tidl!k

lagi dipatuhi. Apabila

^{samnai di}

rumah _peng^nntLn

lelaki, pengantin

^{lelaki akan memulakan}

istiadat

menyembah. Orang-orang

yang disembah ialah

ibu-bapa,

datuk-nenek dan

saudara-mara,

^termasuk

juga

Buapak.

^{Ad9t ini disertai}

dengan

^{membawa buah}

tanpan

^iaitu

dodol

Di �aman

sekarang,

^buah

tan�an

yang di bawa itu di

bayar dengan

wang oleh orang yang

menerimanya.

^Jumlah

bayaran

^tidak

ditetapkan, hanya mengikut

^kemampuan

masinp- mAsing.

^{Di zaman}

dahulu,

^buah

tanggn

^{itu di balas}

dengan

bLnat.a

ng-cb

^Lnetonr- ter·'l� {�'l

",:)()r>tl kerbau/lembu

^dan

ayam/i tik.10

Selepas selesainya

^istiadat

menyembah

^barulah

dijalankan

^{adat bersatu. Di zaman}

dahulu,

^{malam bersatu} ini mesti ditemani oleh seorang atau dua

.

II

gad

^{is •.}

orang yang telah berumur dari

pihak

^{saudara mara}

KemunEtkinan

ⁱⁿⁱ

WaWancara

dengan Hj.

^{Abu Bakar b.}

Ibrahim, op.cit.

Jamaludin

Abdullah,

^'Adat

Melipur-berjejak', Mastika,

(Ogos; 1958),

^ms20.

terpRksa

^{dilakukan kerana hendak}

menjq�a

^{hqti dan}

semangat

anAk-anak

gAdis

^{yang baru}

berkahwin,

^kerana

biasanya

^mereka

dikahwinkan dAlam usia yang

befitu

^{muda iaitu dalam}

lingkungan

¹²

hingga 15 tahun,1');

^t.ambahsn

pula

^{lelaki yang}

menjadi sUllminya

^tidak

pernah dikenalinya

^{sebelum ini.}

Denran

^latar

belakang ber-itu,

^{tentulah sukar}

pasanpan suami-isteri _yang baru berkahwin ini untuk

beramah mesra dan bersatu

tanpa

^{ditemani terlebih dahulu.}

Ia harus ditemani tidur

sehinggalah beberapa hari, sehingga

mereka berdua

bertegur

sapa.

'K�dabg-kpdang paha gadis

Lebam di cubit ibu semata-mata di suruh

bertegur

^sllpa

dengan suami,}3

Setelah

beberapa hari,

^{Dasangan ini mula}

bertegur

sapa ^antar-s satu. 'satu ^{sama lain.}

Dat.ang

^lah seorang perempuan tua iaitu wakil

daripada ibu=bapa pengantin

peremnuan, menemui

pengantin

lel�ki untuk

menyerahkan isterinya,

^{tanpa ditemani}

lagi tidurnya.

Di malam

bersatu,

^diadakan

tepak

sirih yang

lengkap dengan

^{ramuannya di bilik}

pengantin. Takdirnya berlakunya perkara

yang tidak

diingini,

^iaitu

gadis

yahg

^{baru dikahwini itu sudah tidak}

mempunyai

^dara

lagi1�'

maka

tepak

^sieih itulah yang

menjadi

^tali

penghubung

untuk memberitahu

perkara

yang

sebenarnya. Caranya ialah, tepak

^{sirih itu}

dikosongkan

^{ramuannya, setelah itu}

diterbalikkan

tempat

^bekas alatan-alatan

itu.75

1 ...

^Wawancara

dengan Hj.

Abu Dakar b.

Ibrahim,

op^{.ci t.}

7�.

^Jamaludin

Abdullah,

^'Adat

Melipur-berjejak, op.cit.

^{ms 21.}

1q.Cara-cara mengenali gadis

yang tiada

dara,

^lihat Berita

Minggu,15

^Jan.

1989,

^{ms 8.}

23.

s�tu

lagi

^{adat ialah adat}

melipur-jejak.

^Istiadat

ini

biasanya

^{tidaklah dihadiri oleh tetamu}

dengan meriah,

kerana tidak ada apa-apa

temasya DermainaQ�

^melainkan

kedua-dua

pengantin

^itu

sahaja berjalan

berdua-duaan.

1{emungkinan

^{adpt ini adalah salah satu}

jalan

^{d8n ikhtiar}

bagi menggalakkan

^kedua-dua

pengantin

^itu

bercakap

^dan

teras

bermesra.7bpengontin

^{lelaki yang}

berangkat

^ke

rumah

pengantin

peremnuan, dibekalkan oleh

ibu-bapanya

alat-alatan

seperti pin�gan,

cawan, sudu dan

sebagainya.77

Akhir

sekali,

^{kira-kira sebulan selepas}

kaHwin,

beransur-ansur membuat sebuah

lagi

^rumah

unyuk

pasangan yang baru kahwin tadi.

Kayu-kayu

untuk membuat rumah telah

dikumpulkan

^{sedikit demi sedikit sebelum}

mpjlis pernikahan dilangsungkan lagi.

^{Jika anak} perempuan itu anak yang

bongsu,

^tidaklah

perlu

^{membuat rumah} yang

b2ru,

^kerena rumah yang sedia ada

(rumah pesaka)

^akan

menjadi miliknya

suami-isteri.

Adat-e.dat Perkahwinan

yang

^{Luar Biasa.}

Ia

dipanggil

^adat

perkahwinan

yang luar biasa kerana terlalu sedikit

jumlahnya masyarakat

^Arlat

Perpatih

di

kampung

ⁱⁿⁱ

mengamalkan jenis perkahwinan seperti

^ini.

Ada adat

yang

^di

panggil

^adat

menyerah.

^Kalau

seorang lelaki

ingin mengahwini

seorang perempuan, maka ia akan

datang dengan beberapa

orang ke rumah perempuan

7·�.Jamaludin Abdullah,

^'Adat

Melipur-berjejak', op.cit.,

^{ms 22}

7:�.Ibid,

^{ms 24.}

i7.Wawancara dengan Hj.

^{Abu Bakar b.}

Ibrahim, op.cit.

yang

diingininya

^{• Mereka duduk di ruangan serambi rumah '"}

gadis

^{itu. Wakil}

pihak

^{lelaki akan}

menyampaikan

^maksud

kedatangan

^mereka

itu, seperti katanya:-

!Pak

Ngah,

^{kami ini dahlah}

sampai

^ke

mari,

^maka

kedatangan

^{kami ini}

nampaknya

^nak

berhajat juga, hajatnya

^{itu elok}

pula,

^inilah

menghanterrbudak bujang

^{anak Pak Dolah nak}

menyernenda

^ke

sini,

jadi harapan

^kami

pada

^Pak

Ngahlah.

^�aik

buruknya pada

^Pak

Ngahlah juga .7r

Biasanya rombongan

^{lelaki ini}

d�tang

^{di waktu}

malam.

Kadang-kadang

^sebelum

kedatangan rombongan ini,

oihak

keluarga

perempuan itu terlebih dahulu

mendapat

khabar

angin. 3eandainya

^khabar

angin rombongan

^itu

sampai, sedangkan pihak

ini

sampai

^sebelum

h�ak

gadi�setUju

^untuk

berkahwin

dengpn pemuda tersebut,

^maka

gadis

^{itu akan di-}

larikan oleh

keluarganya

^dan

disembunyikan.

^{Oleh itu}

untuk melakukan adat

ini, perlulah dirphsi�kan.79

Ada

lagi

^{satu adat} yang dinamakan 'Nikah

Terkurung',

yang dikenali

juga sebagai sal�h-salahan.�O

Ini berlaku bila

didapati

^{lelaki dan} perempuan melakukan

sumbang (khalwat). Kadang-kadang

^lalu

dengan kekerapan

yang luar biasa di

hadapan

^rumah

gadis

^{pun boleh}

menjadi

salah-salahan. Bila berlaku yang

demikian,

yang terlibat mesti dikahwinkan. Bila pas�ngan ini di

tangkap,

^terlebih

dahulu

dilapurakan

^{berita ini}

kepada pihak Buapak

^si

lelaki dan

juga Buapak

si perempuan. Si lelaki tadi akan

dileppskan

^dari

kurungan sehingga Buapaknya mengisi

Jamaludin

Abdullah,

^'Adat

Menyerah

^"

Mastika, (Jan: I958),

^{ms 16.}

Ibid,ms 17

Nordin

Selat, 2P�.,

^{ms 128}

25.

adat salah-salAhan. ^Denda yang harus di

bayar

^ialah

dengan

memberika.n ^sep^asang

kain,

^atau

sepersalinan pakaian.

Satu

lagi

^kes

perkahwinpn

yang

jarang-jarang terjumpa

^{ialah 'merumah'. Merumah ialah}

jalan

^keluar

bPogi

lelaki yang

menyukai

seseorang

gadis, tetapi

pihak gadis

^{tidak suka. PihAk lelaki tadi naik ke rumah}

gadis

yang disukai itu dan memegang

tangan gadis

^tersebut.

Die akan membawa keLuar-

lo;"'dis

^{t e r-sebut. keluar dari}

Negeri

^{Sembilan dan berkahwin}

dengannya.

^{Ji�a tidak lari} keluar

negeri, banyak

^{kesulitan dam masalah yang akan}

timbul. Saudara-mllra

gadis

^{tersebut tetap :-nahu diserahkan}

kembali

gadis

^tersebut

kepada keluarganya.

^Jika.lau

mereka belum

sempat berkahwin,

^tetapi

g