PERPUSTAKAAN LWARSM MALAYSIA SABAH

KAJIAN KE: I3ERKESANAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL DI PASAR BESAR KOTA KINABALU DAN PASAR TANJUNG TAWAU

SITI AISYA BINTI AC}IMAU

PERPUSTAKAAN LWARSM MALAYSIA SABAH

DISERTASI INI DI KEMUKAKAN UNTUK MEMENl1IiI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEI II IJA"LAII SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN

PROGRAM SAINS SEKITARAN SEKOLAH SAINS DAN 1'EKNOLOGI

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

April 2007

I I

f ijazah:

--? OfýOrt] m\dQ SnIRS d

i10 f)-_ SA ili$ $ltkit0rOrl

i ýJ

(iOS(1ý' CýCSCIý'_ kQ}i7 ktroi'Xllu

elan P_ TQ(tXi(

T_ CtSpr Tnn

vi

I

i Saya

i

ý%wýý01r? ýF(f_""3. C }j ''ýý 9ýi. ý Ttr: =y2,

fCtr, aý r1 keber kesana, ýýuru

qý n_StSq P pe Q

Sfi

SF>t Ac hr"

(HURUF BFSAIt)

mcngal-u mcmbenatican is (I. PSJSarjana/Doktoc Falsafab)" ini disiatpaa di Pctpustakaaa Uoivusiti Malaysia Sabah dcngisn syarat-syarat kcgunaac scperti ber*ut:

I Tesis adalab halanilik Unive. csiti Malaysia Sabah.

2. lSetpustakaan Universiti Malaysia Sabe drbeaulan tnernbaac aaliaan untuk lujuan peosajiaa uhaja.

3. Pcrpustakian dibcnarkan membt: at saliaaa 6csis ini st: bagai bahan pertukaran anti" iostitusi pcogajian tinggi.

". `"Sila tandakan (/)

r----"l (Mcngandunti makiumat yang berdarjah kesdanuun atau

i

^O

(Mcngandungt maktumat yang berdarjah kesda ntun atau SULIT kcpcatingan Malaysia scpcrti yang samaktub di dalam

AKTA RARSIA RASMI 1972)

TERHAD (Mcngandungi maklurtut TER}iAD yang tclah ditentukan otch organisasi/badan di maca peaydidil: an dijalankan) TIDAK TERRAD

I Alarnat Tct: p ý6 4? 41 ý Taman ?q i 3'.

',. J' n wvrb 6ati

, 91 coy L

I TQuwcw

Taý:; h: 8o ( 04 /ý ooý Talwh: 8o ( 04 /. 7 ooj

CATATAIV: " Potongyan` tidak bcrfccnnn.

Dt sahkan oic h

Nama Penyclia

Taröch: IC /04 / -2009

i

"" Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila Iampukan waru daripada pihak berkuaaa/or; anisaa hcrkcnaan dcnjan mcnyaaakan sckah scbab dan tcmpoh tesis ini pcrlu dikdaakan sebagai SUUT dan TERNAD.

© Tesis dimakwdkan scbs6ai tcsis bati ljnih Doktut Falsa. 'ah dan Sarjana secara pcnyelidikan, atau disertasi bagi pengajian aocara kaja kursus dan pcnyclidikan, alau Laporaa Prvjek Sarjana Muda (LPSM).

TGux,

I

PENGAKUAN

Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya telah dijelaskan sumbemya.

20 April 2006

Sill AISYA B11VT1 ACHMAD

UIPI: RAKl1KAN ()1.1: I1

Tandatangan

1. PENYELIA

(CIK. KAMSIA BUDIN)

2. PEMERIKSA I

(CIK CAROLYN MELISSA PAYUS)

3. PEMERIKSA 2

(DR. PIAKONG MOHD TUAH)

4. DEKAN

(SUPT / KS. PROF. MADYA

DR. SHARIFF A. KADIR S. OMANG)

iv

PENGIiARGAAN

Di ruangan ini, saya ingin mengambil kesempatan untuk memanjatkan syukur kehadrat Allah S. W. T di atas rahmat clan Limpah kurniaNya dapatlah saya mcnyiapkan discrtasi ini dengan baik clan sempurna dalam masa yang di tetapkan.

Saya ingin merakamkan setinggi-tinggi ucapan jutaan terima kasih kepada penyclia saya iaitu Cik Kamsia Budin yang telah banyak memberi panduan, tunjuk ajar dan idea kepada saya dalam menyiapkan disertasi ini. Tanpa kerjasama clan sokongan beliau, kajian ini tidak akan sempurna seperti yang dirancangkan. Ucapan terima kasih juga tidak dilupakan kepada pihak pengunusan di kedua-dua lokasi kajian iaitu Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar Tanjung Tawau, kerana banyak membantu dalam membcri maklumat dan dalam menjalankan pengedaran borang soal selidik. Tidak lupa juga ucapan terima kasih ditujukan buat para peniaga di kedua-dua lokasi kajian , tanpa kerjasama dan sokongan yang di berikan olch mereka pastinya kajian ini tidak akan bcrjalan dengan lancarnya.

Disamping itu, saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada ahli keluarga saya yang di kasihi terutamanya orang yang paling bcrmakna dalam hidup saya iaitu Mohd Nasir Bin Rahman dan rakan-rakan di atas sokongan clan galakan yang diberikan.

Akhir kata, setinggi-tinggi pcnghargaan saya ucapkan sekali lagi kepada scmua pihak samada yang tclibat sccara Iangsung atau tidak langsung dalam menyiapkan disertasi ini, jasa yang telah di berikan akan saya kenang sampai bila-bila.

V

ABSTRAK

Kajian mengenai keberkesanan pengurusan sisa pepejal tclah dijalankan di dua lokasi yang bcrbcza iaitu Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau. Kajian ini dibuat hagi melihat sistem dan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian.

Kajian ini juga di buat bagi mengetahui dan membuat perbandingan pengurusan sisa pepejal antara Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau iaitu dari segi pengurusan logistik dan perkhidmatan dan juga bagi mengetahui pendapat peniaga-peniaga mengenai kcbcrkesanan pengurusan sisa pepejal seterusnya mencadangkan alternatif pengurusan sisa pepejal yang lebih baik. Pengedaran borang soal selidik telah diadakan pada awal bulan september dan akhir hulan november 2006 untuk Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau. Dari kajian yang dijalankan sistem pengurusan sisa pepejal Pasar Besar KK mempunyai enam bahagian manakala Pasar Tanjung Tawau hanya mempunyai lima hahagian iaitu hanya berbeza pada bahagian rawatan di mana rawatan yang dijalankan ialah menggunakan kaedah pengkomposan. Enam bahagian sistem pengurusan tersebut ialah penghasilan sisa, penyimpanan sisa, kutipan, penghantaran, proses rawatan dan yang terakhir ialah pclupusan. Analisis skor markah borang soal selidik mendapati kedua-dua pasar mempunyai sistem pengurusan sisa pepejal yang memuaskan untuk kedua-dua pasar. Daripada hasil analisis ujian Independent T-test mendapati nilai significant bagi logistik dan perkhidmatan bagi kedua-dua pasar iaitu (P<0.05 ). Ini menunjukkan bahawa terdapat perbezaan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di antara Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau. Apabila dilihat pada nilai min pula di dapati bahawa nilai Pasar Besar KK lebih tinggi berbanding dengan Pasar Tanjung Tawau. Ini jelas menunjukkan bahawa sistem pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dari segi logistik dan perkhidmatan Icbih baik dari Pasar Tanjung Tawau walaupun kedua- duanya dari nilai skor menunjukkan sistem pengurusan yang memuaskan. Antara alternatif pengurusan sisa pepejal yang di cadangkan ialah pengurusan sisa pepejal memerlukan suatu sistem atau pendekatan bersepadu dengan beberapa strategi yang meliputi kesedaran dan kempen alam sekitar, insfrakstruktur yang relevan, kawalan perlaksanaan dan perundangan serta penguatkuasaan yang tegas.

KANDl1N(; AN

PENGAKUAN PENGESAIIAN PENGHARGAAN ABSTRAK

ABSTRACT

SENARAI KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI FOTO SENARAI SIMBOL

BAB1 PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

1.2 Objektif

1.3 Kepentingan Kajian 1.4. Skop Kajian

BAB 2 ULASAN PERPUSTAKAAN 2.1 Sisa Pepejal Perbandaran

2.2 Jenis-Jenis Sisa Pepejal

2.2.1 Sisa Pepejal Perbandaran

Muka Surat

11

111

iv V vi vii

XI

x iii

XIV

xv

I I 4

5 5

6 S 9

It' II I

2.2.2 Sisa Berbahaya 2.2.3 Sisa Pertanian 2.2.4 Sisa Perindustrian 2.3 Permasalahan Sisa Pepejal

2.3.1 Kesihatan Awam 2.3.2 Pencemaran Udara 2.3.3 Pencemaran Air

2.4 Pengurusan Sisa Pepejal Bandaran

2.4.1 Penghasilan Sisa Pepejal Perbandaran A. Jumlah Penduduk

B. Sosio Ekonomi C. Musim

2.4.2 Penstoran Sisa Pepejal Perbandaran 2.4.3 Pengutipan Dan Penghantaran 2.4.4 Rawatan Sisa Pepejal

a. Pengkomposan Sisa Pepejal b. Konsep 3 `R

C. Insinerator

d. Teknologi RDF ( Refuse Derived Fuel ) 2.4.5 Pelupusan Akhir Sisa Pepejal

BAB 3 BAHAN DAN KAEDAH

9 9 9 9 10 II II 11

13 13 15 15

18 18 20 20

3.1 Pasar Besar Kota Kinabalu 22

IX

3.2 Pasar Tanjung Tawau

3.3 Pengedaran Borang Soal Selidik 3.4 Analisis Statistik

23

BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN

4.1 4.1 Kajian Pendapat Respondcn Di kedua-dua Lokasi Kajian 29

4.1.1 I, atar Belakang Responden 29

4.1.2 Respon/ Maklum Balas Responden 33

4.1.3 Analisis Independent T-Test 39

4.2 Keberkesanan Sisa Pepejal

4.3 Keberkesanan Pengurusan Sisa Pcpejal Di Pasar Besar Kota Kinabalu Dan Pasar Tanjung Tawau

4.3.1 Penghasilan Sisa Pepejal 4.3.2 Penyimpanan Sisa Pepejal

a. Pasar Besar Kota Kinabalu b. Pasar Tanjung Tawau 4.3.3 Kutipan ( Collection )

a. Pasar Besar Kota Kinabalu b. Pasar Tanjung Tawau 4.3.4 Penghantaran / Pengangkatan

a. Pasar Besar Kota Kinabalu b. Pasar Tanjung Tawau 4.3.5 Rawatan

40

44

45

45

45

46

47

47

47

48

X

4.3.6 Pelupusan Akhir 51

a. Pasar Bsar Kota Kinabalu b. Pasar Tanjung Tawau

51

4.4 Ringkasan Sistem Pengurusan sisa Pepejal 53

BAB S KESIMPULAN DAN CADANGAN RUJUKAN

LAMPIRAN

54

56

59

XI

SENARAI JADUAI.

No. Jadual

2.1 Anggaran kadar pc: nghasilan sisa untuk tahun 1990-2010 di Petaling Jaya

2.2 Anggaran penjanaan sisa pepejal oleh kerajaan tempatan di Malaysia 2.3 Kekerapan pemungutan sisa pepejal di kawasan bandar besar dan

bandar kecil

3.1 Bahagian yang terdapat dalarn borang soal selidik 3.2 Skor markah untuk kriteria yang dipilih

3.3 Julat skor untuk markah logistik dan perkhidmatan

3.4 Julat skor untuk mcnilai keberkesanan pengurusan sisa pepejal

Muka Surat

8 14

17 26 27 '17 ý 28

SENARAI RAJAH

No. Rajah Muka surat

3.1 Carta aliran pengedaran dan pencrimaan borang soal selidik. 25 4.1 (a) Bilangan responden mengikut jantina di kedua-dua lokasi kajian. 30 (b) Bilangan responden mengikut Umur di kedua-dua lokasi kajian 31 (c) Bilangan responden mengikut tahap pendidikan di kedua-dua

lokasi kajian 31

(d) Bilangan responden mengikut bangsa di kedua-dua lokasi kajian 32 (e) Bilangan responden mengikut perniagaan di kedua-dua lokasi

Kajian. 33

4.2 (a) maklumbalas responden mengenai sisa pepejal yang tidak diurus

dengan baik 34

(b) Maklumbalas responden mengenai kekerapan pembuangan sampah

selain dari tempat yang disediakan 35

(c) Maklumbalas responden mengenai pembersihan disekeliling gerai. 36 (d) Maklumbalas responden mengenai pembersihan sisa pepejal di

kawasan gerai 36

(e) Maklumbalas responden mengenai penutupan tong sampah utama 37 (f) Maklumbalas responden mengenai kesenangan laluan untuk ke tong

sampah utama. 38

(g) Maklumbalas responden mengenai undang-undang yang telah

ditetapkan. 39

4.3 (a) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk keberkesanan pengurusan sisa

pepejal bahagian logistik. 41

(b) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk menilai keberkesanan

pengurusan sisapepejal bahagian bahagian perkhidmatan. 42

(c) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk menilai keberkesanan pengurusan sisa pepejal bahagian logistik dan perkhidmatan.

4.4 Perbandingan keberkesanan pengurusan logistik dan perkhidmatan di Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau.

4.5 Jumlah sisa organik yang dikompos dan baja yang dapat dihasilkan dari kaedah pengkomposan di Pasar Besar KK.

4.6 Ringkasan sistem pengurusan sisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian

43

44

50 52

SENARAIFOTO

No. Foto

3.1 Bangunan Pasar Besar Kota Kinabalu darf arah depan 3.2 Bangunan Pasar Tanj ung Tawau darf arah depan

4.1 Mesin pengkompos yang terdapat di Pasar Besar Kota Kinabalu

Muka Surat

23 27 49

SENARAI SINGKATAN DAN SIMBOL

BOD - Biological Oxygen Demand

BSWM - Bureau of Solid Waste Management DBKK - Dewan Bandaraya Kota Kinabalu MPT - Majlis Perbandaran Tawau

PGMS - Pacific Garbage Management Service SSB - Sabah Sendirian Berhad

PAJ - Pemborong Awam Jaya

PAR - Pekerja Am Rendah KNS - Kerajaan Negeri Sabah

SUDP - Sustainable Urban Development Project

HC - Flidrokarbon

SO2 - Sulfur Dioksida

KM - Kilometer

%- Peratus

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Pencemaran sisa pepejal adalah merupakan sampah-sarap yang dihasilkan oleh masyarakat. Banyak kajian yang dijalankan lebih menumpukan kawasan bandar ataupun bandaraya kerana kawasan tersebut merupakan penumpuan segala aktiviti penduduk seharian. Penduduk yang ramai dan padat berupaya menghasilkan sampah dalam kuantiti yang banyak. Sisa pepejal di kawasan bandar dapat dikelaskan kepada huangan domestik dan industri (Iiamidi & Pah Rokiah, 2003).

Pasar merupakan salah satu penyumbang sisa pepejal di kawasan bandar. Kerana di pasar pelbagai jenis jualan yang boleh di dapati di mana ia menghasilkan sisa pepejal dengan kadar yang tinggi. Antara jenis sisa yang di hasilkan di kawasan pasar terdiri dari sisa makanan, kertas, logam, dan sebagainya.

Purata sebuah pasar atau perniagaan membuang sampah sehari sebanyak 5.859kg (Hamidi & Pah Rokiah, 2003). Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar "I'anjung Tawau merupakan lokasi kajian. Lokasi kajian dipilih kerana untuk menilai keberkesanan pengurusan sisa pepejal di antara kawasan bandaraya dan kawasan bandar.

Walaupun kawasan pasar di kedua-dua lokasi kajian tiada masalah teruk dilaporkan mengenai masalah sisa pepejal, tetapi terdapat juga beberapa aduan yang dikenalpasti yang mana melibatkan sisa pepejal di kedua-dua pasar samada dari peniaga itu sendiri dan juga orang ramai. Antara aduan yang biasa dilaporkan adalah pengutipan sampah tidak mengikut jadual. Jika perkara ini berlaku sering berlaku maka sampah akan melimpah keluar akibat kelewatan dalam mengutip sampah dan ini akan membawa kepada masalah kekotoran , masalah bau busuk dan juga pembiakan bakteria dengan cepat.

Menurut pihak DBKK, kelewatan dalam pengutipan sampah sering terjadi di sebabkan oleh faktor keadaan Ion pengangkut sampah itu sendiri seperti Ion kompaktor rosak di sebabkan lori itu terlalu tua dan juga masalah bilangan lori yang tidak mencukupi. Antara aduan lain yang biasa dilaporkan oleh kedua-dua pasar adalah seperti tumpahan cecair busuk dari Iori sampan, kawasan kontena sampah tidak dibersihkan clan menyebabkan bau yang kurang menyenangkan dan juga tong sampah rosak dan tidak digantikan clan masalah yang selalu timbul adalah tong sampah penuh dan tidak mencukupi.

Dari pcrmasalahan inilah, kajian ini telah dibuat untuk melihat sistem pengurusan sisa pepejal dan menilai keberkesanan pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar Tanjung Tawau.

1.2 Objektif

Terdapat beberapa objektif yang hendak dicapai di dalam kajian ini. Objektif tersebut adalah seperti berikut :

1. Mengetahui sistem dan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar Tanjung Tawau.

2. Membuat perbandingan pengurusan sisa pepejal di antara Pasar 13csar KK dan Pasar Tanjung Tawau

3. Mengetahui pendapat peniaga-peniaga mengenai keberkesanan pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar Tanjung Tawau.

4. Untuk mencadangkan alternatif pengurusan sisa pepejal bagi menambahkan

keberkesanan pengurusan sisa pepejal.

13 Kepentingan Kajian

1. Kajian ini merupakan usahasama pelajar Sains Sekitaran, SST, UMS dengan Dewan Bandaraya Kota Kinabalu (DBKK) dan juga Majlis Perbandaran Tawau (MPT) untuk melihat sistem pengurusan sisa pepejal dan menilai keberkesanan pengurusan sisa pepejal.

2. Keputusan dari kajian ini akan digunakan untuk meningkatkan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian.

1.4 Skop Kajian

Skop kajian ini adalah peniaga-peniaga di kedua-dua lokasi kajian sahaja akan diedarkan borang kajian soal selidik.

BAB 2

ULASAN PERPUSTAKAAN

2.1 Sisa Pepejal Perbandaran

Sisa pepejal merupakan bahan yang tidak berguna, tidak dkehendaki dan dibuang

dihasilkan dari aktiviti manusia dan tidak boleh hilang dengan sendiri tanpa ja dikendalikan melalui kaedah pengurusan yang tertentu (Feachem el al., 1982).

Sisa perbandaran kebiasaannya dijana dari sisa perumahan termasuk sisa komersil dan sisa institusi. Faktor komposisinya bergantung pada cara hidup, lokasi, budaya dan juga musim (Levinson, 1990).

Penjenisan sisa pepejal boleh dibuat berdasarkan kepada asal sisa tersebut.

Contohnya sisa industri dihasilkan di kawasan perindustrian, sisa perumahan di hasilkan dari kawasan perumahan dan sisa perbandaran kebiasaannya mengandungi sisa yang berasal dari kawasan awam seperti pasar, pejabat, sekolah, perumahan dan juga tempat hiburan atau rekreasi.

Pengurusan sampah pepejal di definisikan sebagai satu disiplin yang berkaitan dengan kawalan, penjanaan, penstoran, pemungutan, pengangkutan, serta pclupusan sampah pepejal dengan cara terbaik terhadap keadaan kesihatan orang ramai, ekonomi, kejuruteraan, pemeliharaan estetika dan pertimbangan alam persekitaran lain (Ilamidi &

Pah Rokiah, 2003).

Pihak berkuasa tempatan membelanjakan sehingga 60 peratus daripada belanjawan tahunan mereka untuk pengurusan sisa, Malaysia menanggung kos antara RM 110 dan RM 130 untuk mengutip dan memusnahkan satu tan metrik sampah. la mencapai jumlah antara RM 1.98 juta dan RM2.34 juta sehari atau RM854 juta setahun untuk memusnahkan 18,000 tan metrik sisa pepejal sehari (Metra, 2006).

Peningkatan penghasilan sampah dan kos yang tinggi untuk melupuskannya memerlukan sistem pengurusan sisa pepejal untuk menjamin kesihatan manusia dan keselamatan dari mengelakkan merebaknya penyakit dan pcnccmaran alam sekitar dan juga peningkatan kos dalam mclupuskan sisa pepejal (Waite, 1995).

Jadual 2.1 Anggaran kadar penghasilan sisa untuk tahun 1990-2010 di Petaling Jaya.

(Kementerian Perumahan dan kerajaan Tempatan, 2001)

Tcmpat sisa dijana Purata kadar sisa yang dijana Perumahan ( Berpendapatan Rendah)

Perumahan (Berpendapatan Sederhana) Perumahan (Berpendapatan "ringgi) Kcdai

Pusat membeli belah Hotel

Kompleks Pejabat Institusi

asar "Basah"

asar Malam Penjaja

2.2 Jenis-lenis Sisa Pepejal

2.76 kg / rumah 1.96kg/rumah

3.18kg/rumah

2.25 kg / kedai

3.92 kg / gerai

Menurut Amylinda (2002), terdapat 3 kategori utama dalam sisa pepejal iaitu sisa berbahaya, sisa pertanian dan juga sisa industri.

2.2.1

Sisa berbahaya adalah sisa yang berbeza darf sisa-sisa yang lain yang mana komposisi sisanya mengandungi bahan yang boleh memudaratkan kesihatan manusia clan jugs persekitaran (Hamidi & Pah Rokiah, 2003). Contoh kesan darf sisa ini scperti hakisan, kereaktifan danjuga bertoksik.

2.2.2 Sisa Pertanian

Sisa pertanian termasuk seperti hampas dari tumbuhan dan juga sisa haiwan. Sisa dari bahan makanan juga boleh di kategorikan dalam sisa pertanian. Sebahagian dari sisa pertanian juga boleh dikelaskan kepada sisa berbahaya contohnya seperti pestisid dan fungisid yang mana mengandungi bahan berbahaya (Hamidi & Pah Rokiah, 2003).

2.23 Sisa Perindustrian

Sisa perindustrian di hasilkan dari pemproscsan industri dan sebahagiannya adalah termasuk dalam sisa berbahaya. Lumpur kumbahan di mana merupakan sisa organik dari sisa domestik dari industri akan dipisahkan pada loji rawatan (Levinson, 1990).

2.3 Permasalahan sisa pepejal Perbandaran

Pengurusan sisa pepejal yang tidak berkesan botch mendatangkan pelbagai penyakit.

Masalah kepada manusia dari sisa pepejal boleh terbahagi kepada 2 penycbab iaitu

RUJUKAN

Agamuthu, P. 2001. Solid Waste : Principles and Management. With malaysian case study. UM. KL.

Agamuthu, P. & Nather Khan. 1997. Solid waste Management Malaysia.

Amylinda Mohd Pilus. 2002. Bagaimana Program Kitar semula Bermula. Era Hijau, Keluaran 1, ms. 10-13 .

Bilitewski, B., Hardtle, G. & Marek, K. 1994. Waste Management. Springle, New York.

Corbitt, R. A. 1990. Standard Handbook Of Environmental Engineering. McGraw-hill London.

DBKK. 2000. Solid waste management.

Faridah Abu Hassan Asaari. 1997. Urban Waste Storage, Collection, Transfer and Transport -Solid Waste. Ecotone Management.

Feachem, R., McGarry, M. & Mara, D. 1982. Water, Waste and Health in Hot Climate.

Chichester john Wiley & Sons Ltd.

Hamer, G. 2003. Solid Waste Treatment and Disposal: Effect On Public Health and Environmental Safety. Biotechnology Advance 22,71-79 ms.

Hamidi Ismail & Tuan Pah Rokiah Syed Hussain. 2003.1su-1su Pengurusan Alam

Sekitar, UUM Sintok Kedah.

Ku Seman Ku Hussain. 2006. Insinerator: Jangan Bantah Lagi. Ulusan Malaysia. 22 Mei

, ms. 5.

Levinson, A. 1990. A System For Managing Solid Waste. Journal Resources Management and Technology 18 (1), ms. 17-21.

Metra Syahril Mohamed. 2006. Pelupusan Sampah Punca Air Busuk. Utusan Malaysia.

22 Mei, ms. 8.

Pfeffer, J. T. 1992. Solid Waste Management Engineering. Prentice Hall, New Jersey. 12- 114 ms.

Taylor, D. 1990. Recycling Is The Best Environmental Option. The Monthly Journal Of Institude Of waste Management, ms. 600-602.

Tchobanoglous, G., Theisen, H. & Eliassen, R. 1997. Solid Waste Engineering principles

and management issues. McGraw-Hill, New York.

Theng, L. C. 2003. Perkhidmatan Pembuangan Sisa. Era Hijau. Keluaran 3, ms. 12-13.

Vesilind, P. A., Peirces, J. J. & Weiner, R. 1988. Environmental Engineering. Ed. ke-2.

l3utterwoths.

Waite, R. 1995. Household Waste Recycling. London, Earthscan.

Weiner, R. F. & Matthews, R. 2003. Environmental Engineering. Ed. ke-4. Prentice Hall, New Jersey. 251-253 ms.

Zumurni Hamzah. 2006. Teknologi RDF Atasi Air Busuk Hasilkan Elektrik. Utusan

Malaysia, 25 April, ms. 1-2.